Polskie karty historii Syberii - gubernator Iwan Kraft

 

    Iwan Iwanowicz Kraft – rzeczywisty radca stanu, gubernator jakucki (1907-1913) i jenisiejski (1913-1914). 

  Obszerna część Katalogu (Podsumowujący naukowy katalog przedmiotów kultury materialnej i duchowej narodu polskiego ze zbiorów historycznoetnograficznego muzeum „Suszenskoje”), red. Ł. G. Sażajewa, Suszenskoje, 2013, s. 87, ilustracje)  poświęcona jest właśnie jego rodzinie. Nosi ona tytuł „Materiały o potomkach polskiego zesłańca I. I. Krafta” i zaczyna się od biogramu Iwana (1827-1895), pisarza witebskiego gubernialnego batalionu dynaburskiej komendy straży wewnętrznej. Za urzędowe przestępstwo został on zesłany na Sybir do krasnojarskiego okręgu na 25 lat. Później żył w Szuszenskoje, zmarł i został pochowany w Abakanie. Jego synem był Iwan Iwanowicz Kraft, który dosłużył się stanowiska gubernatora (na zdjęciu).

 

Przybył na zesłanie na Syberię z ojcem

 

   Zgodnie z dokumentami archiwum Krasnojarskiego, Iwan ukończył szkołę  w gminie szuszeńskiej i zaczął pracować jako pisarz gminny przy staroście wioski. Później został pisarzem w wiosce Żeblachty. Za swoją pracę otrzymywał 3 rub. miesięcznie. Później, jak świadczą dokumenty, „od 10 września 1877 r. do czerwca 1880 r. był wolnonajemnym urzędnikiem minusinskiej policji  [ГАКК, Ф. 595, Оп.1, Д.50, Л.9.], na stanowisku naczelnika stołu. Pragnąc podjąć państwową służbę w okręgowym zarządzie policyjnym na stanowisku naczelnika stołu kancelarii, Kraft musiał udowodnić, ze posiada pochodzenie szlacheckie. W swoim podaniu pisze prośbę, o przyjęcie go na nieobsadzone jeszcze stanowisko naczelnika stołu.

    Syn zesłanego szlachcica oświadcza, że przybył na zesłanie na Syberię z ojcem, mając 3 lata, a w przestępstwie ojca  nie brał udziału, dlatego należy mu się zachowanie tytułu szlacheckiego. Było to zgodne z zatwierdzonym 24 artykułem „Ustawy o karach”, która głosiła, że dzieci, urodzone przed pozbawieniem praw rodzicielskich, zachowują wszystkie prawa na tytuł rodowy. „Pragnąc podjąć państwową służbę Jego Cesarskiej mości przykładając przy tym metrykę urodzenia oraz zaświadczenie jenisejskiego urzędu gubernialnego № 7103 o szlacheckim moim pochodzeniu, także bilet Witebskiego batalionu straży wewnętrznej od 24 czerwca 1887 r. za № 94/28 jako świadectwo tego, ze urodziłem się po konfirmacji ojca, wysoce zatwierdzonego Generał-audytorem audytorskiego kolegium wojskowo-sądowego”. Jednak miejscowe kierownictwo zdecydowało, że przekazane dokumenty nie mogą służyć jako podstawa do udowodnienia pochodzenia szlacheckiego, dlatego że dowodem przynależności do stanu szlacheckiego, według mocy ustawy, są wypisy z ksiąg rodowych i protokółów szlacheckich sejmików. Rodowe papiery rodzinne po zesłaniu ojca na Syberię pozostały u jego braci.

    Wniosek z prośbą o poszukiwanie dotyczącego przebiegu służby podoficera Iwana Krafta był wysłany 17 grudnia 1877 r. do Witebskiego wojskowego urzędnika. Jednak w odpowiedzi został wydany opis przebiegu służby jego imiennika rolnika kolwartorskiego powiatu Cesarstwa Polskiego, zesłanego tak samo do guberni jenisejskiej Iwana Krafta.

    Rodzina przodków Krafta, według księgi ludności guberni Augustowskiej  za 1825 rok, była  zaliczona do stanu szlacheckiego. W tym dokumencie podano również, że rodzina ta przybyła z Księstwa Poznańskiego. W swoim podaniu I.I. Kraft podkreślał, że „dziadek mój po 1825 roku pełnił obowiązki wójta gminy Rykausy. Obowiązki te pełniły właśnie osoby, które należały do stanu szlacheckiego”. [ГАКК, Ф. 595, Оп.1, Д.50, Л.32.].

 

Służba wojskowa w Czycie i Orenburgu

 

    Wkrótce Iwan został skierowany do służby wojskowej. 12 maja 1881 r. synowi podoficera Iwana Krafta pozwolono przystąpić do państwowej służby z zaliczeniem  go do trzeciej klasy urzędników kancelaryjnych. Od tego czasu rozpoczął się szybki awans. W czasie od maja 1882 r. do 1889 r. I. Kraft znajdował się w Czycie, gdzie został urzędnikiem do poleceń szczególnych w kancelarii generał-gubernatora Barabasza. W ciągu 7 lat w spędzonych w Czycie Iwan Iwanowicz poznał język, układ rodzinny i kulturę Buriatów i cieszył się ich uznaniem.

    W 1889 r. gubernator zabajkalski przeprowadza się do Orenburga. Z nim wyjechał również i I. Kraft. Służył w obwodzie turgajskim około 10 lat, gdzie był m.in. redaktorem czasopisma Turgajskie wiedomosti („Тургайские ведомости”). Praca ta pomogła mu lepiej poznać kulturę i stosunki rodzinne Kazachów, mieszkających na tym terenie. W 1893 r. ukazała się jego praca naukowa „Положение  об управлении в степных областях”. Przedstawiono w niej rozmaite aspekty kwestii narodowościowych. Wzywał w niej Kraft władzę do radykalnej zmiany zarządzania podwładnymi narodami. Jeden z badaczy biografii I. Krafta L.M. Damaszek przywołuje jego słowa: „Administracja syberyjska odnośnie do aborygenów wciąż opiera się na porządkach, które istniały przed reformami”. Dalej autor podkreślał: „przypisy o inorodcach są na tyle nieprzydatne,  że zatrzymuje się naturalny proces zrusyfikowania i tym samym nie może zapewnić interesów państwa”. Pracę tę o Kazachach zauważyły nawet władze. Na podstawie rekomendacji generał-gubernatora Barabasza, Krafta powołano w styczniu 1899 r. do służby w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Tam właśnie służył do 1905 r.

   Z polecenia ministra spraw wewnętrznych I.L. Goremykina urzędnik kancelarii Wydziału Ziemskiego Ministerstwa I.I. Kraft przygotował projekt ustawy o przekształceniu urzędu ds. osiadłych koczowniczych ludów Syberii, który dokładnie określił podstawowe normy prawne gospodarczego i administracyjnego życia tubylców syberyjskich. W tym czasie Kraft jako wolny słuchacz ukończył dwuroczny kurs w Instytucie Archeologicznym w Petersburgu i otrzymał dyplom.

Służba w Jakucji

 

    Następnym ważnym etapem w życiu Krafta była sześcioletnia służba w Jakucji. Od listopada 1905 roku pełnił obowiązki gubernatora, ale już od 22 kwietnia 1907 r. został gubernatorem mianowanym. W Jakucji zostawił po sobie dobre wspomnienia. Jego działalność sprzyjała rozwojowi komunikacji Jakucji z pozostałą częścią Syberii i wewnątrz obwodu jakuckiego. Oprócz tego wprowadził na rzece Lena i jej dopływach komunikacje pocztową i pasażerską na statkach.

    Kraft zajmował się także sprawami oświaty: otwierał szkoły elementarne i ogólne szkoły średnie, założył muzeum-bibliotekę. Dla muzeum wybudowano nowy budynek z cegły. Przy pomocy Krafta odtworzono Towarzystwo Badania Syberii i miejscowe działy Towarzystwa Geograficznego. Rozpoczęto również wydawanie miejscowego prywatnego czasopisma. W czasie kadencji gubernatora w Jakucji się pojawiły prąd, telefon, telegraf i kino. [Т.М. Кикилова, И.И. Крафт: от писаря до губернатора, [w:] Мартьяновские краеведческие чтения (2003-2004 гг.): сб. докладов и сообщений. Выпуск  III. Минусинский регион. краевед. музей им. Н.М. Мартьянова. Абакан, 2005, s. 215-217.].

 

I.I.Kraft - gubernator jenisejski

 

   Życie w Jakucji wywarło swój negatywny wpływ na zdrowie I.I.Krafta. Często prosił o przeniesienie do innego miejsca o lżejszym klimacie. 12 lipca 1913 r. rzeczywisty radca stanu 54-letni Jan Kraft dostał stanowisko gubernatora guberni jenisejskiej. W powitalnej mowie na dworcu w Krasnojarsku powiedział: „Przybyłem do znanego mi kraju, który zostawiłem 32 lata temu. Przyjechałem tu ze szczególnym uczuciem i radością, że mogę służyć ziemi ojczystej, która jest cząstką wielkiego imperium”. [Л.Бердников, П.Мешалкин, Служил и горел [w:] «Енисей», s.135-139, Красноярск № 4 1999].Po przyjeździe do Krasnojarska Iwan Iwanowicz jeździł w głąb guberni. Był w powiecie minusińskim, spotkał się tam ze starymi znajomymi z młodości, był w Szuszeńskoje, gdzie odnalazł byłego starostę, przy którym kiedyś pracował.

    Po obejrzeniu stanu guberni, Kraft zaprosił do siebie przedstawicieli władz miast  i wiosek i zapoznał ich z wynikami swej podróży po ziemi jenisejskiej. Okazało się,  że w guberni było za mało szpitali. Obsługiwały one tylko 1/5 cześć ludności. Natomiast szkoły nie obejmowały połowy dzieci w wieku szkolnym, a więcej niż sto wiosek przesiedleńczych w ogóle nie miały szkół.

 

Działalnością charytatywna i dobroczynna I.I. Krafta

 

    Kraft zajmował się także działalnością charytatywną. Świadczą o tym materiały czasopisma „Енисейская мысль” z 1913-1914 r. Na przykład w okresie posiedzenia rady gubernialnej proponował zgromadzenie funduszy na pomoc biednym. Część tych funduszy miała być przeznaczona na opiekę dla biednych z warsztatów kolejowych. Rozporządzenie gubernatora nakazywało również prowadzenie rejestracji małoletnich nędzarzy i umieszczanie ich w domach dziecka.

     Wymagający w stosunku do siebie I.I.Kraft wymagał od swych podwładnych precyzyjności i szybkich decyzji, był niecierpliwy i nie tolerował braku odpowiedzialności. „Pracować ze mną nie możecie”, tak czasami ważyły się losy nawet wysoko postawionych urzędników podległych mu instytucji. Ludzie mówili o nim,  że niemożliwe nie zauważyć go na służbie: „cechuje go rzadka chęć i obowiązkowość  w pracy. Nieprzypadkowo, już w wieku 26 lat zdobył pierwszy order św. Stanisława” [Л.П.Бердников Вся красноярская власть. Красноярск, 1995, s. 133].

 

I.I Kraft (po lewej) podczas poświęcenia przyszłego budynku muzeum w 1914 r. Foto - Państwowe Archiwum Kraju Krasnojarskiego w Krasnojarsku.

 

   Z imieniem Krafta w guberni jenisejskiej związanych jest mnóstwo kulturalnych i dobroczynnych inicjatyw. Jako gubernator i członek Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego interesował się także rozwojem krasnojarskiego miejscowego muzeum, został opiekunem budowy budynku tegoż muzeum. Gubernator zwracał się o poparcie  i pomoc w tej sprawie do całej ludności miasta. Jako pierwszy zaprenumerował czasopisma i gazety dla muzeum i poświecił na ten cel 1000 rubli. To samo zrobiło wielu mieszkańców miasta. To umożliwiło budowę budynku muzeum według projektu L.A. Czernyszewa.

    Znamiennym faktem w tym kontekście jest właśnie to, że jednym z pierwszych pism rządowych, podpisanych przez Krafta w Krasnojarsku, było zarządzenie o zachowaniu pamiętników i archiwów. W dokumencie tym pisał on, że „wiele najdroższych dla nauki pamiętników w regionie Krasnojarskim zostało puszczonych w niepamięć lub co najgorsze – bezsensownie zostały zniszczone, jak na przykład archiwa niektórych policyjnych i gminnych urzędów. Te archiwa zostały zniszczone lub sprzedane handlarzom jako papier dla okładek. Lokale archiwów są małe, ciasne i nie zorganizowane. Nieświadomość ludności tworzy sprzyjające warunki dla zręcznych eksploatatorów, którzy w otwarty sposób sprzedają i kupują te archiwa. Czasem otrzymują także przedmioty archeologiczne, które dostarczają w dziesiątkach pudów do magazynów za granicą. Posągami starożytnych i dawno już nieistniejących plemion aborygenów tego kraju zostały na przykład ozdobione lustrzane wystawy muzeum w Berlinie. A przecież materiały te mogłyby wzbogacić naszą naukę i dać wiele istotnych wskazówek i informacji do badań nad przeszłością naszego ogromnego kraju” [Т.М. Кикилова, И.И. Крафт: от писаря до губернатора [w:] Мартьяновские краеведческие чтения (2003-2004 гг.), сб. докладов и сообщений. Выпуск  III. Абакан, 2005, s. 216.].

  W związku z tym gubernator proponował wszystkim należącym do niego podwładnym przedsięwziąć środki do pilnowania tych pamiątek z przeszłości. Obiecał nawet pomoc finansową.

   Kraft zajmował się sprawami rozwoju przemysłowego guberni, dostępem do północnej drogi morskiej, kierowaniem przesiedleńców, problemami handlu, rozwojem edukacji narodowej i medycyny, a także innymi ważnymi i pilnymi sprawami.

    Służba gubernatora Iwana Krafta w guberni jenisejskiej trwała tylko 15 miesięcy. Podupadł na zdrowiu i nie mógł zrealizować do końca wielu planów i pomysłów dla swego regionu. Zmarł w listopadzie 1914 r. w Berlinie, gdzie udał się na kurację.

    Posiadłość ziemska Krafta w guberni nowogorodskiej i majątek prywatny w Krasnojarsku przekazane zostały jego siostrzeńcowi Wiaczesławowi Petrowiczowi Kosowanowowi, który był znanym krajoznawcą i naukowcem syberyjskim.

 

Nieznane fakty o I.I. Krafcie

 

     W  biografii Krafta jest jeszcze wiele niezbadanych faktów, chociaż poczynając od 2000 r. historycy dużo o nim pisali. Na przykład w słowniku „Элита Красноярского края” (Krasnojarsk, 2000) o gubernatorze Krafcie napisano, że był on jedynym urodzonym w guberni jenisejskiej, który kierował tym olbrzymim regionem do rewolucji październikowej [Элита Красноярского края на рубеже двух тысячелетий: [историч. oчерк]. – Красноярск, Сибирия, 2000. s.145.]. Jak już wiemy – nie jest to prawda. W gazecie „Красноярский рабочий” z 3 grudnia 2004 r. poinformowano, że pochowany był w Minusińsku, zgodnie ze swym życzeniem, bo uznał, że to miasto jest jego małą ojczyzną. Naprawdę jednak został pochowany w Sankt Petersburgu. [Н.Н. Скоробогатова, Иван Иванович Крафт (1864-1914) – Енисейский губернатор [w:] Поляки в Приенисейском крае: Сб. материалов межрегион. науч-практ. Конф. и семинаров «Польская тема в работе архивов и музеев Хакасии и Красноярского края» 2003-2004 гг. Cост. и подгот. к изд. С.В. Леончик. – Абакан, 2005. s. 102.].

     Pisano o nim także w gazecie „Красноярский рабочий” w grudniu 2004 roku na podstawie materiałów naukowej biblioteki Kraju Krasnojarskiego. Gubernator jenisejski „zaczął swoje życie od zera, bez żadnych koneksji, znajomości i podobnych rzeczy, bez czego jak wtedy, no i teraz niemożliwa jest żadna dobra kariera. Zaczynał pracować będąc zwykłym urzędnikiem kancelaryjnym. Interesująca jest również podana ocena Krafta: „był on  dobrym ziemianinem swojego kraju – „sługą cesarzowi, ojcem żołnierzy” [„Красноярский рабочий. Пятница”, 3.12.2004, s. 9.]. 

    Ciekawie opisane są działania gubernatora doprowadzające do osiągnięcia niezbędnych celów. Jeżeli Kraft chciał zbudować schronisko dla dzieci, to „zapraszał do siebie na herbatę jakucką szlachtę, tojonów (starostów) i proponował tym osobom podzielić się swym bogactwem. Bogaci ludzie, przyjmowani przez radcę stanu Krafta, który nosił gwiazdę św. Stanisława 2 stopnia, uważali za sprawę honorową dać mu pieniądze. Przy tym każdy dawał nawet więcej, niż jego sąsiad i w końcu problemu już nie było”. W tym artykule także zostały opisane ciekawe fakty z życia codziennego Krafta na stanowisku gubernatora jenisejskiego. „Gubernator wstawał o 6 rano, przyjmował do 50-60 interesantów dziennie. Pierwsze jego rozporządzenie dotyczyło chodników, właściciele domów prywatnych na ulicach centralnych mieli doprowadzić je do porządku. Później zdecydował zbudować lokal dla muzeum i pożyczył na ten cel 1000 rubli.  W Jakucji ofiarodawcy wydatkowali na to pieniądze. Natomiast  w Krasnojarsku nie dano pieniędzy na muzeum oraz nic nie było zrobiono z chodnikami. Wtedy Kraft powtórzył wypróbowany sposób: zaprosił do siebie miejscowych bogatych ludzi na herbatę. Przyszli oni – w nowych butach, z żonami w modnych sukniach, ze złotymi pierścionkami i naszyjnikami. Ale kiedy gubernator zaproponował im składkę  na schronisko dla dzieci, nie wywołał odpowiedniego entuzjazmu. Ktoś jednak zaofiarował pieniądze, ale na następne zaproszenie nie odpowiedziało już zbyt wielu bogatych ludzi. Wtedy Kraft osobiście jeździł do tych dostojników, zdobywał  u skąpych krasnojarskich handlowców potrzebne mu środki dla wyposażenia miasta.  A to wyposażenie według Krafta nie dotyczyło tylko czystych ulic. Na przykład, właśnie on doprowadził do zamknięcia domów publicznych w guberni”.[„Красноярский рабочий. Пятница”, 3.12.2004, s. 9.].
 
   Biografia tej dostojnej osoby w historii Syberii to pilne zadanie badawcze. Od lat one realizowane przez pracowników historyczno-etnograficznego muzeum „Szuszenskoje” Natalię N. Skorobogatową, Tatianą Kikiłową. 
 
 
Artiom Czernyszew
 
 
 

 

Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2022


Redakcja strony: dr hab Sergiusz Leończyk, dr Artiom Czernyszew

"Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów".
Skontaktuj się z nami
Kliknij aby przeładować
Wymagane jest wypełnienie wszystkich pól oznaczonych gwiazdką *.

Organizacje