POLACY NA SYBERII OD XIX DO XXI WIEKU

       Nakładem Centrum Wiedzy o Polonii Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” ukazała się monografia wieloautorska pod redakcją naukową Sergiusza Leończyka pt. "Polacy na Syberii od XIX do XXI wieku". Zachęcamy do pobrania publikacji w formie bezpłatnego e-booka w formacie: PDF, EPUB, MOBI

Geopolityczne i historyczne uwarunkowania losów narodów Środkowo-Wschodniej i Wschodniej Europy wpisały doświadczenie Syberii na stałe w kanon doświadczeń tych ludów od XVII do XX wieku. Polskie doświadczenie Sybiru-Syberii ma cechy szczególne – zapoczątkowane w XVII wieku, w epoce romantyzmu stało się mitem kultury polskiej, fantazmatem poetów, ideą historiozofów, a kolejne powstania i zrywy aż po II wojnę światową przynosiły zsyłki, deportacje, zesłania w głąb terytorium rozciągającego się od Murmańska i Archangielska do stepów kazachskich, od Uralu do wyspy Sachalin.

Jeszcze w 1928 r. Michał Janik napisał, że „Związki Polski z Syberią nie zostały dotychczas należycie oświetlone” i nawet teraz to wciąż unikatowy temat, wymagający nieustającej pracy.

Tematyka niniejszej publikacji ukazuje dzieje Polonii syberyjskiej na przestrzeni XIX-XXI wieków.

Czternastu autorów skupiło się na prezentacji ciekawych kart z życia Polaków i Polonii syberyjskiej. Karolina Kondracka (Instytut Sztuki PAN) w artykule Polskie badania w Jakucji na przełomie XIX i XX wieku poruszyła zagadnienia polskich badań na terenie Jakucji na przełomie XIX i XX w. Jakucja okazała się miejscem, w którym wielu polskich zesłańców odniosło sukcesy badawcze. W czołówce badaczy znaleźli się tacy Polacy, jak: Adam Szymański i Edward Piekarski, którzy prowadzili ba dania nad językiem i życiem Jakutów; Sergiusz Jastrzębski, który oprócz zagadnień językowych badał literaturę ustną tego ludu; Bazyli Troszczański i Mikołaj Witaszewski, których interesowała religia oraz Wacław Sieroszewski, który opublikował monografię poświęconą Jakutom.

KRZYSZTOF ŻABIEREK (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) w swoim artykule "Powstanie zabajkalskie 1866 roku – walka o godność i wolność" poruszył znane i nieznane kwestie tego jedynego, a zarazem tragicznego w skutkach zrywu polskiego na dalekiej Syberii, które miało miejsce w czerwcu 1866 r.

W swoim artykule "Miejsca prac katorżniczych polskich zesłańców politycznych w latach 60. XIX wieku na terenie Zabajkala" EUGENIUSZ SIEMIONOW, reprezentujący Wschodnio-Syberyjski Państwowy Instytut Kultury w Ułan Ude, opisał i dokładnie oznaczył na mapie miejsca tych zesłań. Artykuł oparty jest na dokumentach źródłowych z archiwów syberyjskich oraz wspomnieniach zesłańców.

W polskiej świadomości Syberia kojarzy się jako miejsce związane z martyrologią polskiego narodu w związku z licznymi zrywami niepodległościowymi, jakie podejmowali nasi przodkowie, aby zrzucić z siebie jarzmo niewoli. Mało jednak osób zdaje sobie sprawę, że Syberia stanowiła również miejsce dobrowolnego osadnictwa Polaków szukających tam szans na zrobienie kariery, majątku i stabilizację, co było praktycznie niemożliwe na ziemiach polskich zagarniętych przez Rosję. Temu zagadnieniu jest poświęcony artykuł "Dobrowolne osadnictwo Polaków na Syberii na przełomie XIX-XX w. Włościanie, robotnicy, kolejarze, inteligencja", przygotowany przez redaktora naukowego monografii autorskiej SERGIUSZA LEOŃCZYKA (Instytut Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach).

PAWEŁ KOSIERADZKI, doktorant Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach w swoim opracowaniu "Oblicza syberyjskich wspomnień – różne formy na utrwalenie zesłania" zauważa, że pamiętniki, listy, notatki czy też obrazy stały się niezwykłymi dokumentami, który pomaga odbiorcy poznawać życie codzienne polskich zesłańców w XIX w. Opisuje on postacie takich zesłańców jak malarz Leopold Niemirowski, geolog Aleksander Czekanowski, oraz etnograf i publicysta Ludwik Niemojowski. Autor dotarł do nieopracowanych listów znajdujących się w Muzeum im. ks. J. Jarzębowskiego w Licheniu Starym.

RAFAŁ LANGE (Dział badań rynku i opinii NASK PIB) w swoim opracowaniu socjologicznym "Pochodzenie kresowe Polaków" przedstawia wyniki badań socjologicznych, które świadczą, o tym, że 15% Polaków pochodzi z Kresów i dochodzi do konkluzji, że istnieje społecznie ważna potrzeba dalszych badań statystycznych oraz socjologicznych, pozwalających z jednej strony precyzyjnie oszacować liczebność tej populacji, a z drugiej eksplorować trendy i dynamikę postaw, opinii i zachowań Kresowiaków oraz ich potomków. Dotychczasowy brak takich badań jest wielkim zaniedbaniem zarówno polskich akademików, jak i instytucji państwowych.

ARTEM CHERNYSHEV (XXXIX Liceum im. Lotnictwa Polskiego w Warszawie) w artykule "Muzyka i folklor polski na Syberii w XIX–XXI wiekach" przedstawił miejsce muzyki i folkloru polskiego w życiu wielokulturowej Syberii na przestrzeni prawie trzech wieków. Szczególnie skupia się na inicjatywach promowania polskiej muzyki przez społeczne organizacji polonijne na Syberii w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Podsumowując pisze, że wszystkie te inicjatywy niewątpliwie przybliżają polską muzykę i folklor mieszkańcom wielonarodowej Syberii, dla których muzyka ta już nie jest obca, ponieważ jest znana i lubiana od ponad 200 lat.

JAN WIŚNIEWSKI (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) w swoim opracowaniu "Liczebność Polaków we Wschodniej Rosji i na Syberii w latach 1914–1918. Zarys problematyki", opierając się na bogatej bazie źródłowej z archiwów polskich, rosyjskich, ukraińskich i czeskich dochodzi do wniosku, że w 1917 r. na terenie Syberii znajdowało się około 200–250 tys. Polaków. Podobna liczba pojawia się również w źródłach czeskich i francuskich, oceniających liczbę Polaków w azjatyckiej części Rosji.

ADAM DOBROŃSKI (Uniwersytet w Białymstoku) we wstępie do swojego artykułu "Wojsko Polskie na Syberii" zauważa, że omawiany temat czeka na badacza lub zespół badaczy, którzy krytycznie przejrzą już wydane drukiem źródła i opracowania oraz przeprowadzą kwerendy ze szczególnym uwzględnieniem archiwów rosyjskich i prasy oraz druków ulotnych. Dotychczas zajmowano się głownie formacjami polskimi w okresie I wojny światowej i ich powrotami do ojczyzny w latach 1918–1921 zarówno zza Uralu, jak i północnych oraz południowych obszarów Rosji porewolucyjnej. W przedstawionym opracowaniu autor dokonał przeglądu szeroko rozumianych dziejów wojsk polskich na Syberii, nie ograniczając się do zwartych formacji narodowych.

JOLANTA ZAŁĘCZNY (Akademia Finansów i Biznesu Vistula, filia w Pułtusku, Muzeum Niepodległości w Warszawie) w swoim artykule "Ale wolno mi tylko smutnym wędrowcem być – trasa syberyjskiej wędrówki we wspomnieniach i wierszach Ludwiki z Czaplińskich Biesiadowskiej-Szklarek" przedstawia losy kobiety – zesłanki, która swoim życiem poświadczyła, że Sybir jest doświadczeniem Polaków XIX i XX wieku.

MARIA IWANOWA, Honorowy Prezes Narodowo-Kulturalnej Autonomii Polaków w Ułan Ude „Nadzieja” w swoim artykule "Promocja polskiej kultury w Buriacji" zaprezentowała działalność organizacji polonijnej w promowaniu kultury polskiej w dalekiej Buriacji. Autorka, wieloletnia działaczka polonijna uważa, że promocja kraju poprzez kulturę stanowi ważny element, służący budowaniu jego wizerunku. Kultura jest również mostem, który łączy ludzi, pomimo granic.

Współczesne problemy dzisiejszej Polonii na Syberii zaprezentowane są w dwóch artykułach studentek Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach – Svetlany Gorevej i Jany Kabardinej.

SVETLANA GOREVA, sama będąc najpierw uczennicą, a później wychowawczynią w szkole polonijnej w Abakanie w swoim artykule "Dzieje Szkoły polonijnej w Abakanie 1994–2019" zauważa, że od lat 90. XX w. do roku 2014 władze miejscowe wspierały oświatę polonijną. Natomiast po 2014 roku żadnego wsparcia ze strony władz nie udzielano, zabrano etaty nauczycieli języka polskiego w Abakanie i polskiej wsi Znamienka, zakazano wykorzystywania pomieszczeń szkół i domów kultury w Abakanie.

Z kolei JANA KABARDINA w swoim artykule "Parafia katolicka w Abakanie na przełomie XX-XXI wieków" zaprezentowała losy odradzającej się parafii rzymskokatolickiej p.w. Ducha Świętego w Abakanie. Tu władze miasta Abakanu udostępniły nieodpłatnie grunt do budowy świątyni. Kościół zbudowano bardzo szybko i 14 lipca 2013 r. świątynia uroczyście była poświęcona. Co roku parafia rzymskokatolicka p.w. Ducha Świętego w Abakanie powiększą się, wśród parafian są nie tylko potomkowie Polaków oraz Niemców, Łotyszy (Łatgalczykow), lecz i innych narodowości zamieszkałych w Chakasji i na południu Kraju Krasnojarskiego.

Współczesnym problemom Polonii syberyjskiej poświęcony jest artykuł Marka Zielińskiego z Referatu Wschodniego Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. MAREK ZIELIŃSKI przez pięć lat pełnił funkcję Konsula Generalnego RP w Irkucku i zna przedstawione problemy bardzo dobrze. Konkludując autor uważa, że najważniejszym celem pozostaje dokonanie realnej zmiany polityki Państwa Polskiego w stosunku do Polaków na Wschodzie, w szczególności podmiotowe potraktowanie osób polskiego pochodzenia, zamieszkałych na Syberii. I tym samym odejście od dotychczasowego modelu relacji kraj – Polonia, ukształtowanego jeszcze w okresie PRL.

Monografia wieloautorska pt. "Polacy na Syberii od XIX do XXI wieku" okazała się wspaniałym sposobem na ukazanie losów Polonii na terenie Syberii, z jednej strony czerpiąc z zasobów mało znanych historycznych kart naszej Ojczyzny związanych z Syberią, a z drugiej strony ukazując odradzające się po okresie komunizmu życie Polonii na Syberii. Wszystkich zainteresowanych tą tematyką zachęcamy do zapoznania się z niniejszą publikacją.

Wyrażam podziękowanie wszystkim osobom, które przyczyniły się do realizacji tego zamysłu i publikacji, a w szczególności Recenzentom: Profesorowi dr hab. Zbigniewowi Wójcikowi, przewodniczącemu Komisji Badań nad Historią Syberii Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk oraz prof. dr hab. Valentinie Tuguzhekovej z Chakaskiego Państwowego Uniwersytetu im. N. F. Katanowa w syberyjskim Abakanie za cenne uwagi wydawnicze.

Sergiusz Leończyk
dr hab., profesor Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach,
przewodniczący Komisji Naukowej OFNKA „Kongres Polaków w Rosji”

Wydawca: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”
Oprawa: zintegrowana,138 stron
Warszawa 2019, wydanie I
ISBN 978-83-64206-39-9
ISBN 978-83-64206-40-5 – e-book

Publikacja do pobrania bezpłatnie
Wszelkie prawa do e-booków są zastrzeżone. Użytkownik, który pobrał e-book może go używać tylko do własnych, prywatnych celów.

WYDANIE PUBLIKACJI ZOSTAŁO FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW OTRZYMANYCH OD KANCELARII SENATU
W RAMACH SPRAWOWANIA OPIEKI SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NAD POLONIA I POLAKAMI ZA GRANICĄ.