2/2006 (35): Поляки у подножия легендарного Арарата/Polacy u stóp biblijnego Araratu

Армения – библейская страна, раскинувшаяся у подножия горы Арарат. Страна-загадка. Не всякий – в Польше или в Сибири, – знает историю этой маленькой постсоветской республики. Хотя бы то, что символ Армении – могучий Арарат – находится на территории Турции, а то, что осталось от великой Армении, – только восточная ее часть. То, что за пределами страны проживает армян больше, чем в самой Армении.

Польшу и Армению очень многое роднит. Это и многочисленные диаспоры, сформировавшиеся из-за потери независимости, и привязанность двух народов к христианской вере. Кстати, Армения – первая в мире страна, которая приняла христианство. А произошло это событие 1700 лет тому назад, в 2001-м, юбилейном году библейскую Армению посетил папа-поляк Иоанн Павел II. Об этом историческом паломничестве римского понтифика мы писали на страницах нашего журнала «Rodacy» (№4 (16) 2001 г.).

Символы христианства – каменные кресты-хачкары как бы напоминают миру, что этот народ прошел тяжелый путь, неся свой крест, как Иисус на Голгофу – а именно геноцид 1915 г., когда турецкие войска чудовищным образом вырезали почти 7 миллионов армян (данные Армянской Церкви). До сих пор Турция официально не извинилась перед Арменией. Но это не все, что претерпел армянский народ. Землетрясение 1988 г., унесшее более 25 тыс. жизней, война в Карабахе, резня армян в азербайджанском Сумгаите. Ничего удивительного, что сейчас армяне живут на всех континентах, в том числе и в Польше, и в Сибири. Армянский народ, переживший не одну трагедию, всегда гостеприимно встречал на своей земле представителей других народов. В настоящее время неармянского населения в республике около 3%, – кроме русских, в республике проживают украинцы, ассирийцы, греки, курды, эзиды и небольшая польская диаспора. Небольшая, однако достаточно активная. О поляках в Армении довольно часто можно теперь слышать на их исторической родине – Польше. Все это, в первую очередь, связано с авторитетным руководителем польской диаспоры Армении – Аллой Брониславовной Кузминской. По ее приглашению я и приехал в эту прекрасную страну – Армению.

Горячий сухой воздух встречает прилетевших в аэропорт Звартноц Еревана. Однако об этом быстро забываешь, так как встречающая меня Алла Брониславовна с интересом рассказывает о последних событиях армянской Полонии, и мы мчимся на встречу в офис польского Общества на улице Исаакяна. Деятельность организации не замедляется даже летом. На этой встрече с молодым консулом Пшемыславом Грабовским члены правления обсуждают подготовку к выезду детей членов общества на летний отдых в Республику Польша. Непринужденное общение с людьми разных возрастов и судеб вычерчивает картину появления поляков в Армении.

Время появления первых поляков в Армении можно условно отнести ко второй четверти ХIX века. После передачи в 1815 году Королевства Польского Царской России, полякам не разрешалось иметь свою армию. Поляки – опытные военнослужащие. Многие из них служили в царской армии. Часть поляков, служивших в русской армии, принимала участие в военных действиях в Закавказье, в Карсе, в Турции. Здесь многие из них женились на армянских девушках-христианках.

Например, дед Гургена Гадачика Иозеф Гадачек в числе десятков тысяч поляков был выслан на Кавказ и интернирован. Местечко Мец Парни (недалеко от Спитака) поневоле стало его второй родиной. Здесь и поныне с любовью, теплотой и восхищением вспоминают этого человека, который, будучи военным фельдшером, всю округу держал под своим медицинским наблюдением, оказывая помощь всем нуждающимся. Отец Гургена – Станислав Гадачек живет в Гюмри (Ленинакан), пережил ужасы землетрясения 1988 г. Несмотря на трудные условия (живут во временных домиках), мужественно помогает отстраивать разрушенный город.

Интересна судьба целого рода Грабских. Мартын Грабский, родом из Восточной Пруссии, поручик царской армии, прибыл в Закавказье в 1850 г. Сначала обосновался в Богдановском районе в Грузии и, как шутят жители села Эштия, основал там целую династию Грабских. Сейчас 2-3 ветви рода Грабских живут в Армении и принимают активное участие в жизни «Полонии». Это и доцент кафедры экономической теории университета Оваким Грабский, его сын – физик-исследователь; другая ветвь – медики, музыканты.

Вторая волна иммиграции поляков в Армению – это ссыльные, участники национально-освободительных движений за восстановление государства Польши, за ее независимость. Дед члена «Полонии» Владимира Калинина, польский дворянин Базиль Фальковский, служивший в царской армии, был сослан на Кавказ в Карскую область за «смуту в армии». Стал офицером пограничной стражи. В Карсе он выдал свою дочь за русского, из Карса переехал в Тифлис, а затем уже его внук Владимир с семьей обосновался в Ереване. Сейчас вся семья – отец, мать и две дочери, правнучки Фальковского, с увлечением изучают польский язык – язык своих предков.

Потомственный дворянин Ромуальд Львович Леслиш (1921 г.) сегодня инвалид I группы, прикован к постели. Предки его были сосланы после 1863 г. в Сибирь. Через три года им разрешили переехать на Кавказ, в Кутаиси. Дед скончался в Кутаиси, а бабушка с детьми в 1918 г., когда Польша получила самостоятельность, переехала в Варшаву. Отца Ромуальда, студента IV курса Харьковского технологического института в 1915 г. призвали в армию и направили на Кавказский фронт. В рядах царской армии воевал в Персии, Турции, был ранен. При отступлении русской армии их часть была дислоцирована в Эчмиадзине (Восточная Армения). Участвовал в известной Сардарапатской битве. Остался в Эчмиадзине, женился на армянке. В 1921 г. демобилизовался, в 1937 г. был репрессирован, в 1954 г. был оправдан, отсидев 17 лет в лагерях.

Яблоньская Виолетта Апполоновна родилась в Сибири в 1936 г. в семье сосланных в начале века поляков. После войны окончила институт, стала геологом. Послали на работу на Кавказ. Так она очутилась здесь, вышла замуж, всячески старалась забыть тяжелые годы ссылки своих родителей.

Третья волна иммиграции – наше недалекое прошлое. Это новый передел Польши СССР и Германией накануне второй мировой войны. 1939 год ознаменовался массовыми ссылками, особенно военных, в Сибирь, Казахстан. Оттуда после войны некоторые переехали на Кавказ. Кроме этого, в Армении оказалось значительное число поляков, эвакуированных во время Второй мировой войны из Львова, Бреста и других мест.

Трагична судьба Людвиги Фиалковской. Родители (отец – польский офицер) были сосланы в Казахстан перед началом войны. Младшая дочка родилась в 1941 году. Война. Часть ссыльных поляков стали опять куда-то отсылать, а это означало теплушки, болезни, голод. Мать испугалась, что полуторагодовалая дочь не сумеет выжить в трудных условиях угона неизвестно куда, и упросила свою близкую знакомую, русскую женщину, взять к себе девочку и тем самым спасти ее. Старшей дочке было 7-8 лет, ее увезли с родителями. Куда? Неизвестно. Как не известно также, уехала ли вместе вся семья, ибо, как было принято в те времена, мужчин отправляли в одну сторону, женщин и детей – в другую. Людвига долгие годы не подозревала, что приютившая ее женщина не родная мать. Только после смерти этой женщины, будучи уже взрослой, она узнала от подруги об этом. Теперь Людвига замужем за армянином, переехала в Ереван. С мужем они пытались найти в архивах Ташкента хоть какие-то сведения, но никаких следов польских ссыльных офицеров тех времен не нашли. Сейчас она потеряла надежду найти мать, сестру, ибо никаких данных у нее нет. И все же ей хочется побывать на своей исторической Родине.

После окончания войны в Армению приехали на работу специалисты из других республик бывшего СССР с женами-польками, многие армяне также женились на польках. Последние годы, когда многие из Армении уезжают за рубеж в поисках работы, также способствовали увеличению числа поляков, прибывающих в Армению: молодые люди-армяне, работая в Польше, женятся на местных девушках, а некоторые армянки сумели внушить своим мужьям-полякам любовь к Армении, в результате чего они и обосновались здесь.

Общество «Полония» в Армении было основано в 1995 году, однако официальную регистрацию получило в 1996 г. и поэтому нынешний год для организации – юбилейный.

Изучение польского языка очень важно для актуальной деятельности организации. Владение языком может дать возможность членам общества большую возможность познать культуру, историю и религию своей родины. ежегодно для обучения польскому языку по направлению Министерства национального образования РП приезжают учителя польского языка из Польши. Польский язык преподается как в самой «Полонии» (6 групп от 7 до 15 лет), так и во взрослых группах. В 2003 г. польский язык как иностранный введен в одной из школ г. Еревана. Обучение начинается с 4 класса и заканчивается в десятом (выпускном) классе.

В 2001/2002 учебном году по инициативе «Полонии» в Государственном лингвистическом университете им. В.Я. Брюсова на факультете русского и иностранного языков введен курс польского языка как второго иностранного для студентов III и IV курсов.

Большое внимание «Полония» уделяет пропаганде польской культуры. Создан детский хор, проводятся тематические музыкально-литературные вечера.

Среди членов «Полонии» – врачи, учителя, ученые, музыканты. До сих пор у меня в памяти звучит Гимн армянской «Полонии», автором музыки которого является профессиональный музыкант Лиана Пирумова, а слова принадлежат прекрасной женщине Анаит Акопян.

Большое значение играет в деятельности общества система взаимопомощи. Члены «Полонии» – врачи оказывают бесплатную медицинскую помощь. В Армении не существует системы бесплатной медицинской помощи и каждый визит к врачу – платный.

Армянская «Полония» с 2003 года выпускает ежеквартальный журнал «Póki my żyjemy» («Пока мы живем»). Этот уникальный журнал, имеющий то же количество страниц, что и «Rodacy», издается на 3-х языках – польском, армянском и русском. Большое значение в журнале придается истории польской диаспоры а Армении, переводам польской поэзии на армянский язык. В журнале можно найти и кулинарные рецепты как польской, так и армянской кухни.

Надеждой на развитие армянской «Полонии» является ее молодежь. Общество открыто не только для лиц польского происхождения. Армяне живо интересуются польской культурой. Стоит отметить, что в Матенадаране, сокровищнице армянских рукописей, написанных алфавитом Месропа Маштоца (этот алфавит, созданный в 405 году, актуален и сейчас), находятся и рукописи на иностранных языках – русском, французском и польском. Эти официальные документы XVII-XVIII веков подтверждают историческую связь двух народов. В настоящее время в Польше проживает многочисленная польская диаспора, некоторые возвращаются на родную землю. Постепенно жизнь в Армении налаживается. Все чаще приезжают зарубежные гости, в том числе и поляки. Ирениуш Цыранек много раз был в Армении. И это не случайно: у проживающего в Дании фотографа сейчас армянская жена, и он питает искреннюю любовь к прекрасной природе и архитектуре Армении. Это находит выражение в его фотографиях, которые сложно назвать просто снимками, – это произведения искусства. Так получилось, что мой приезд совпал с открытием его очередной выставки. Работы фотомастера можно увидеть на его интернет-странице www.cyranek.dk.

Вообще, об Армении можно писать много. Благодаря деятельной Алле Брониславовне Кузминской все больше ее студентов приходят в «Полонию». Моими гидами по прекрасной Армении были молодые «полонийцы» Стелла Свириденко, Татул Давтян, Карина Карапетян. Всем им большое спасибо! Их радушие привело к тому, что Армения навсегда осталась в моем сердце.

Гостеприимство людей, вкус персиков – такого вкуса нет у тех плодов, что мы едим, покупая на базаре и в супермаркете. Вечерний Ереван – всегда прохладный, с легким ветерком, с джазовой музыкой и необыкновенными уличными кафе. Чтобы все это в полноте ощутить и оценить – надо только приехать на древнюю армянскую землю.

Сергей ЛЕОНЧИК

В конце страницы. На снимках: 1) Автор с председателем А.Б. Кузминской (в центре) и члены правления «Полонии»; 2) Античный храм в Герарде; 3) Ирениуш Цыранек во время открытия выставки своих фоторабот об Армении; 4) Автор статьи, Стелла Свириденко, Татул Давтян у подножия древнего Арарата; 5) Каскады – главная и самая красивая площадь Еревана; 6) Хачкары у озера Севан.

Фото автора

Polacy u stóp biblijnego Araratu

Armenia – daleka i nie całkiem znana czy w Polsce, czy na Syberii, kraina. Maleńka, była radziecka republika w Zakaukaziu, leżąca u stóp wielkiego Araratu (tam wg legendy rozbiła się arka Noego), który obecnie znajduje się w Turcji.

Kraj, który przecierpiał wiele: utratę niepodległości, straszne ludobójstwo 1915 r., kiedy Turcy zamordowali w okropny sposób ponad 7 milionów Ormian, trzęsienie ziemi w 1988 r., wojna z Azerbejdżanem. Wszystko to sprawiło, iż obecnie poza granicami Armenii mieszka znacznie więcej Ormian, niż w samej republice. Wiele łączy Polaków i Ormian w ich historii, mimo odległego położenia geograficznego obu krajów. Oprócz tego warto zawsze podkreślać, iż Armenia to pierwszy na świecie kraj, który oficjalnie wprowadził chrześcijaństwo na swojej ziemi, a było to ponad 1700 lat temu. We wrześniu 2001 r. w Armenii przebywał papież Jan Paweł II na sławnym jubileuszu tego wydarzenia. Podczas spotkania w Erewaniu i Eczmiadzynie – centralnym ośrodku duchowym Ormian – Ojciec Św. mówił o Ormianach, że są oni spadkobiercami bogatej historii i kultury. Mimo że stanowią autonomiczny Ormiański Kościół Apostolski, na czele którego stoi katolikos, to zawsze utrzymywali związki z Rzymem, określając się podobnie jak Polska: „Armenia Semper Fidelis” tzn. „Armenia Zawsze Wierna”. Mało kto wie, że w tym biblijnym kraju też mieszkają potomkowie Polaków. Mój przyjazd do Erewania nie był przypadkowy. Od kilku lat znałem prezesa ormiańskiej „Polonii”, panią Ałłę Kuźmińską, spotykałem ją na różnych konferencjach w Polsce i zawsze gościnnie mnie zapraszała do Erewania. I cóż, mając tylko 10 dni wolnych przed następnym poważnym przedsięwzięciem – lecę do Erewania. Lecę, ponieważ dojechanie pociągiem do Armenii jest prawie niemożliwe. Armenia do dziś cierpi, znajdując się w blokadzie pomiędzy Azerbejdżanem i Turcją.

Gorące suche powietrze chwyta w pierwszych minutach na ormiańskiej ziemi. W Erewaniu jest ponad +38.Wzruszające spotkanie z prezes Ałłą Kuźmińską, jedziemy szybko. W „Polonii” zawsze coś się dzieje – tym razem zbierają się razem z młodym konsulem Przemysławem Grabowskim w sprawie wyjazdu dzieci polonijnych na obóz do Polski. Jak pojawili się Polacy w Armenii? Pierwsza fala – to druga połowa XIX wieku. Polacy służyli w carskiej armii, brali udział w akcjach wojennych Rosji na Kaukazie, Turcji. Żenili się z miejscowymi ormiańskimi dziewczętami. Wielu z nich podczas ludobójstwa 1915 r. uciekło z Turcji do Armenii Wschodniej, która była pod protektoratem Rosji. Druga fala – to zesłańcy, uczestnicy ruchów narodowo-wyzwoleńczych. Tu warto dodać, iż oprócz Syberii miejscem zesłań po powstaniu 1863 r. był także i Kaukaz, szczególnie jeżeli powstańcy byli wojskowymi. Trzecia fala emigracji polskiej – to ostatni podział Polski przez ZSSR i Niemcy we wrześniu 1939 r. Część z zesłanych na Syberię i Kazachstan po wojnie przeniosła się do klimatycznie lepszej Armenii. Oprócz tego w Armenii znalazła się znaczna liczba Polaków, ewakuowanych podczas II wojny światowej ze Lwowa, z Brześcia. Po zakończeniu wojny do Armenii przyjeżdżało sporo fachowców z republik radzieckich z żonami Polkami. Wielu Ormian żeniło się z Polkami. Ostatnio z emigracji zarobkowej wraca sporo Ormian z polskimi żonami.

I rzeczywiście, liczące ponad 250 osób Stowarzyszenie „Polonia” w Armenii to Polacy, potomkowie Polaków, przeważnie osoby starsze. Większa część Polonii mieszka w Erewaniu i w większości językiem ich codziennego obcowania jest język rosyjski, wielu z nich zna i ormiański. Oprócz tego w „Polonii” są także Ormianie, którzy w latach 90-tych mieszkali w Polsce. Po strasznym trzęsieniu ziemi i wojnie z Azerbejdżanem Polska gościnnie przyjęła uchodźców. Warto podkreślić, że w większości Polonia ormiańska – to są ludzie wykształceni, lekarze, nauczyciele, muzealnicy, naukowcy. Trzeba także zaznaczyć, iż wszyscy chętni, nie tylko osoby o polskich korzeniach, mają możliwość aktywnego uczestnictwa w działalności kulturalno – popularyzatorskiej, a także oświatowej Stowarzyszenia.

„Polonia” została założona w 1995 r., jednak status prawny odzyskała dopiero w roku 1996, w związku z czym 2006 rok dla „Polonii” Armenii to rok jubileuszowy.

Jak mówi pani prezes Ałła Kuźmińska, „Stosunki Stowarzyszenia z władzami Armenii układają się wspaniale. O tym mogłam się przekonać, bo mieszkam w Armenii od ponad 50 lat, od roku 1947. Tu studiowałam, tu zdobyłam tytuły naukowe, wykładałam i wykładam, tu mam cały krąg wiernych przyjaciół, a wielu moich wychowanków zajmuje wysokie stanowiska we władzach kraju i w życiu społecznym. Zapewne dlatego, że ludzi o innej kulturze i języku cechuje daleko posunięta tolerancja i życzliwość.”

Prezes Ałła Kuźmińska to osoba naprawdę szanowana i znana w Erewaniu, o tym mogłem sam upewnić się podczas tego pobytu. To człowiek, biografia którego budzi zachwyt, i mało kto zapewne uwierzy, że życie pani Prezes mogło tyle wszystkiego pomieścić. Pani Ałła urodziła się w Besarabii, w rodzinie Bronisława Kuźmińskiego. Świetnie włada językiem francuskim i rumuńskim. W roku 1940, kiedy Besarabię zagarnął Związek Radziecki, została wywieziona aż pod Stalingrad, stamtąd do Kazachstanu. Po zakończeniu wojny wróciła do Mołdawii. W roku 1947 r. wyszła za mąż. Wychowała dwóch synów, ma wnuki. Obecnie pani Ałła wykłada na Uniwersytecie im. W. J. Briusowa pedagogikę i psychologię, Oprócz tego w innej uczelni naucza języka francuskiego. To jej biografia w skrócie. Biografia człowieka, który do wszystkiego, co robi, wkłada swą duszę. I tu chodzi przede wszystkim o „Polonię” – „dziecko” pani Ałly.

Od początku działalności Stowarzyszenie szczególny nacisk kładzie na odrodzenie języka polskiego wśród członków „Polonii”. Od 2001 r. w Erewaniu pracują skierowani przez CODN nauczyciele języka polskiego. Dla członków „Polonii” oraz wszystkich chętnych prowadzone są lekcje języka polskiego na poziomie podstawowym, średnio zaawansowanym i zaawansowanym. Obecnie zajęcia mają miejsce w 6 grupach dla dorosłych oraz 3 dla dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 15 lat. W roku akademickim 2001/2002 z inicjatywy Związku w Państwowym Uniwersytecie Lingwistycznym im. W. J. Briusowa wprowadzono lektorat języka polskiego jako drugiego języka obcego na kierunku filologia rosyjska i obca. W roku szkolnym 2002/2003 język polski, jako obowiązkowy język obcy, został wprowadzony do jednej ze szkół ormiańskich w Erewaniu (Szkoła nr 24 im. S. Spandariana). Nauczanie rozpoczyna się od klasy czwartej i zakończyć się ma w dziesiątej ( maturalna). Dużym osiągnięciem Stowarzyszenia jest powstanie chóru dziecięcego, który często występuje na różnych koncertach i uroczystościach.

Od roku 2002, dzięki pomocy Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, Stowarzyszenie wydaje własny kwartalnik „Póki my żyjemy”, redagowany w trzech językach – polskim, ormiańskim i rosyjskim. Dotychczas ukazało się 12 numerów. Czasopismo „Póki my żyjemy”, tak samo jak i „Rodacy”, jest kwartalnikiem i ma jednakową liczbę stron. Materiały w trzech językach przydają pismu różnorodności; sporo uwagi poświęcono historii, nauczaniu języka polskiego wśród rosyjskojęzycznych uczniów, tłumaczeniom poezji oraz zarówno kuchni polskiej, jak i przepysznej kuchni ormiańskiej. Przygotowują to pismo dwie urocze panie – Anahit Hakopian i Elina Wardanowa. Dzięki istnieniu własnego czasopisma krąg współpracowników i sympatyków Stowarzyszenia znacznie się poszerzył.

Trwają prace nad przekładami poezji polskiej na język ormiański (i odwrotnie), dokonywane przez członkinie „Polonii”, jak i prace nad pierwszym w świecie Słownikiem polsko-ormiańskim i ormiańsko-polskim.

Najstarsi członkowie Stowarzyszenia zorganizowali się, tworząc „Klub Seniora”. Klub ten zajmuje się między innymi kultywowaniem polskich tradycji i współpracuje z powstałą również w obrębie tej organizacji grupą młodzieżową o nazwie „Młoda Polonia”. Tu warto dodać, iż starsi ludzie szczególnie potrzebują zjednoczenia, ponieważ emerytury w Armenii są niewiarygodnie małe – 10-20 USD, a na przykład w zimie, która w Armenii jest bardziej surowa, niż w Polsce, za ogrzewanie trzeba zapłacić do 50 USD. Wśród członków Stowarzyszenia istnieje system samopomocy. Członkowie, będący lekarzami różnych specjalności, udzielają bezpłatnych porad medycznych. W Armenii nie istnieje system ubezpieczeń zdrowotnych i każda wizyta u lekarza jest płatna.

To wszystko poznałem podczas pobytu w „Polonii” Armenii. Duże dwupokojowe mieszkanie na ulicy Isaakiana zawsze pełne jest gości – tu zanikająca już w Polsce słowiańska gościnność odradza się pod wpływem znanej na świecie gościnności kaukaskiej. Dzięki młodym członkom „Polonii”, takim jak Stełła Swiridenko, Tatuł Dawtian i Karen Karapietian w ciągu 10 dni udało mi się zobaczyć przepiękny kraj – Armienię. Kraj bogatej historii, przyrody i ludzi, którzy zawsze pomogą, zawsze mile przywitają. Przez ostatnie dwa dni przed wyjazdem udało mi się także zwiedzić Republikę Autonomiczną Górskiego Karabachu (Arcach). Przepiękna ziemia, naród której sporo przeżył przez ostatnie 20 lat.

Armenia – kraj gór i kamieni, prawdziwe muzeum pod otwartym niebem. Przyjąwszy chrześcijaństwo Ormianie zaczęli nanosić na kamienie główny symbol wiary – krzyż. Krzyż – kamień (chaczkar) to wyjątkowy ornament, który tworzono w różnych intencjach i wszędzie, zazwyczaj jednak przy klasztorach i świątyniach. Stawiano je na grobach, przy drogach, aby strudzony wędrowiec mógł się pokłonić. W kościołach także modlono się do krzyży – ikony pojawiły się w Kościele ormiańskim dopiero w wieku XIX pod wpływem katolicyzmu i prawosławia. Ormiańskie kościoły są ascetyczne, ale to, że większość kościołów zachowało się z VI-XI wieków, budzi zachwyt, jak na przykład zabytek, zbudowany w skałach Gehard, lub dzieło sztuki z VII w. – trójstopniowy kościół Zwartnoc.

Inna rzecz, która budzi zachwyt, to alfabet ormiański. Aby przybliżyć ludziom Pismo Święte, Mnich Mesrop Masztoc stworzył w 405 roku ormiańską wersję Pisma Świętego. Mówi się, że Masztoc zobaczył litery we śnie. Pierwszym zdaniem napisanym w języku ormiańskim była fraza z Księgi Salomona „Poznać mądrość i rady zrozumieć”. Litery Ormianie nazywają swoimi wojownikami, gdyż pomogły one zachować język i ducha narodu. Co ciekawe, alfabet odpowiadający językowi tamtej epoki, do dziś, po szesnastu wiekach, nie potrzebuje zmian i poprawek. Ormiańskie rękopisy przetrwały do naszych czasów i przechowywane są w różnych zbiorach w USA, Muzeum Brytyjskim, Bibliotece Narodowej w Paryżu. Bogaty jest zbiór ormiańskiego klasztoru na wyspie św. Lazaria w Wenecji. Jednak największa kolekcja znajduje się w Erewaniu, w Matenadaranie. Wiele z tych ksiąg ma swoją historię – niszcząc klasztory i świątynie, burząc domy, wróg nie oszczędzał ksiąg. Niosą one na sobie ślady ognia i miecza. Uciekając przed kolejną napaścią, ludzie zabierali ze sobą w pierwszej kolejności księgi. Życie w nowym miejscu zaczynano od założenia klasztoru lub świątyni, a ocalałe księgi – przedmiot czci – stawały się zalążkiem nowej biblioteki. Ormiańska historia jest pełna opowieści o wykupie ksiąg lub cudownym ich ocaleniu. W Matenadaranie znajdują się ciekawe obcojęzyczne rękopisy – to nie tylko rosyjskie lub francuskie dokumenty, również są i polskie listy, oficjalne dokumenty XVII-XVIII wieku, które podkreślają, że Polska miała kontakty z Armenią. Ma Polska kontakty z Armenią i teraz. W roku 2001Erewań odwiedził prezydent Aleksander Kwaśniewski z małżonką. Podczas wizyty najbardziej wzruszające było spotkanie z miejscową Polonią. Ostatnio Polacy chętnie wybierają się do pięknego, zakaukaskiego kraju, jak na przykład Ireneusz Cyranek, polski fotograf, mieszkający w Danii. Co roku przyjeżdża on do Armenii ze swoją ormiańską żoną, a właśnie podczas mojego przyjazdu otworzył on nową wystawę swoich artystycznych fotografii, poświęconych Armenii. Jego prace można także obejrzeć na stronie www.cyranek.dk.

Lato w Armenii, mimo upału, który zresztą jest suchy i nie nazbyt uciążliwy, wita gości przepysznymi owocami. Takich brzoskwiń, winogron i granatów nie spróbujesz nigdzie! Podczas upałów mieszkańcy Erewania jadą nad jezioro Sewan – jedno z najwyżej położonych jezior na świecie. Wieczorem wracających do Erewania zawsze witać będzie lekki wiaterek i wieczorny chłód. Na ulicach słychać jazz, ludzie siedzą i mile rozmawiają w ulicznych kawiarniach. Tych spokojnych i miłych wieczorów nigdy nie zapomnisz! Naprawdę warto przyjechać do Armenii, żeby odetchnąć świeżym powietrzem u stóp biblijnego Araratu.

Sergiusz LEOŃCZYK

Na zdjęciach: 1) Autor artykułu z Prezesem Ałłą Kuźmińską i członkami Zarządu „Polonii” 2)Antyczny chram w Gerhad; 3)Edward Cyranek na tle swoich fotografii o Armenii; 4) Autor artykułu, Stełła Swiridenko, Tatuł Dawtian na tle biblijnego Araratu; 5)Kaskady – główny i atrakcyjny plac Erewania; 6) Tak właśnie wyglądają kamienne krzyże – chaczkary.

< powrót