Zamek Królewski w Warszawie

Zamek warszawski, jest to barokowo-klasycystyczny zamek królewski usytuowany w stolicy naszego kraju. Stoi on przy Placu Zamkowym pełniąc funkcje reprezentacyjne oraz muzealne.

Rezydencja książąt mazowieckich

Pierwotnie była to rezydencja książąt mazowieckich, którzy w miejscu dawniejszego grodu wznieśli tu w XIV stuleciu murowany zamek. Zamek ten na przestrzeni swoich dziejów był wielokrotnie ograbiany, a przy okazji dotkliwie dewastowany. W tych niecnych poczynaniach brały udział wojska szwedzkie, brandenburskie, niemieckie i rosyjskie. W XIX stuleciu, tuż po upadku powstania listopadowego, które wybuchło w dniu 29 listopada 1830 roku, gmach zamkowy został przeznaczony na potrzeby rosyjskiej administracji. W czasie „wielkiej wojny”, zamek warszawski był rezydencją niemieckiego generalnego gubernatora. Po wiktorii bitwy warszawskiej mającej miejsce w roku 1920, zamek królewski był siedzibą Naczelnika Polskiego Państwa. Zaś w latach 1926-39 był on rezydencją Prezydenta Polski. I znów w roku 1939, przyszedł nieciekawy okres dla tego budynku, ponieważ został on doszczętnie ograbiony i spalony przez okupacyjne wojska niemieckie.

Na skarpie wiślanej

Wzniesienie początkowo drewniano-ziemnego grodu, usytuowanego na skarpie wiślanej tuż przy ujściu rzeczki Kamionki, było oczywiście związane z lokacją miasta. Inicjatywa ta przypisana jest księciu Bolesławowi II Mazowieckiemu. Tuż na początku XIV wieku pierwotny gród, już wtedy pełniący rolę strażnicy, został przekształcony w prężny ośrodek władzy książąt mazowieckich. Za panowania litewskiego księcia Trojdena, gród ten był siedzibą kasztelana warszawskiego, a Trojden bardzo często go odwiedzał. Do rangi najważniejszego budynku, budowla ta awansowała za czasów panowania Kazimierza I. Sukcesywnie wprowadzano tutaj zabudowę z cegły, przekształcając budynek ten w zamek. W momencie osunięcia się skarpy, na której stała część budynku zamkowego, a miało to miejsce podczas wielkiej powodzi, książę Janusz I Starszy włączył nieuszkodzony udynek w obręb murów miejskich.

Zabezpieczenie skarpy

Po stosownym zabezpieczeniu skarpy, na której stał budynek zamkowy z czasem wzniesiono resztę obwodu murów miejskich. Wówczas to ksiażę Janusz I Starszy przystąpił do gruntownej rozbudowy warszawskiej siedziby. W roku 1410, nakazał on zbudować między wieżami a Żurawiem, nową okazałą rezydencję zwaną zwyczajowo Domem lub Dworem Wielkim. Niedaleko budynku głównego, wybudowano nieduży tym razem murowany budynek, z przeznaczeniem na sąd ziemski warszawski, zwyczajowo zwany Szopą. W 1426 roku w tej jakże znaczącej warszawskiej rezydencji był gościem król polski i najwyższy książę litewski Władysław Jagiełło.

XVI wiek

W tym też czasie, ówczesny król Zygmunt I Jagiellon objął w posiadanie Zamek. Po jego śmierci, która nastąpiła w 1548 roku, do swych mazowieckich dóbr przeniosła się z Wawelu królowa Bona. Uczyniła to ona wraz z córkami Zofią, Anną, Katarzyną i Izabelą, Bona zamieszkała w Dworze Mniejszym Warszawskiego Zamku. Gdy królowa Bona, wyjechała do Włoch zaczął bywać w tym miejscu jej syn Zygmunt August, zwołując właśnie tutaj sejmy. Dlatego też, decyzję o rozbudowie Zamku podjęto w 1569 roku. Budowa tego zamku a właściwie jego poszerzanie architektoniczne miało miejsce pod bacznym okiem Giovanniego Battisty Quadro. W Zamku król Zygmunt August zamieszkał pod koniec 1568 roku. W latach gdy królem polskim był Stefan Batory stałą mieszkanką tego zmaku była królowa Anna Jagiellonka, żona Batorego.

Rezydencja Wazów

Z racji swego dogodnego położenia, zamek warszawski był stałą rezydencją Zygmunta III Wazy. Stąd właśnie uskuteczniał on swoje wyprawy do Szwecji, spływając Wisłą do Gdańska. Tutaj też zwoływał on sejmy stąd jego oczywista decyzja o kolejnej rozbudowie. Architektem w tym przedsięwzieciu był Santiego Gucci. Pierwszym ważnym wydarzeniem mającym miejsce w rozbudowanym zamku, była prezentacja królowi i stanom Rzeczypospolitej wziętego do niewoli Wasyla Szujskiego i jego braci. Sytuacja ta miała miejsce w Sali Senatorskiej zamku. Dokonał tego polski hetman Stanisław Żółkiewski.

Zdaniem króla Jana

Królem, który sobie bardzo upodobał Warszawę i zamek królewski, był Jan III Sobieski. W Zamku tym przeprowadził Jan III szereg inwestycji. Na miejscu Wieży-Altany, powstał trzykondygnacyjny pawilon. Powiększono przy okazji apartament królewski, a w skrzydle północnym Pokoje Królewiczowskie przerobiono na apartament rodzinny najstarszego syna pary królewskiej Jakuba Sobieskiego. Izba Senatorska otrzymała stiukowe ściany, zaś pod tronem ułożono marmurową podłogę.

Czasy króla Mocnego

Gdy królem Polski został August II Mocny, zamek znów zaczął podupadać, ponieważ króla tego nie interesowały sprawy polskie. W dniu 25 maja 1702 roku, zamek warszawski zajęli Szwedzi, urządzając w nim szpital na 500 ośób, zaż w Sali Poselskiej urządzili oni stajnię. W roku 1707, na mocy traktatu pokojowego między Augustem II i królem szwedzkim Karolem XII, do Warszawy weszły wojska rosyjskie, a na zamku zamieszkał car Piotr I. Z polskiego zamku zniknęły wówczas najcenniejsze obrazy i inne dzieła sztuki.

Czasy Grubego

Kolejny projekt przebudowy zamku, miał miejsce dopiero wtedy gdy na polskim tronie zasiadł August III Gruby. Przebudowano wówczas fasadę zamkową od strony Wisły, zaś wykonanie szeregu rzeźb powierzono Carlowi Friedrichowi Pöppelmannowi. Po śmierci Grubego, mistrz Plersch wykonał ostatnie rzeźby i kartusze posiadające herby polskich województw.

Czasy Poniatowskiego

Za panowania ostatniego króla Polski, Zamek Królewski przeżywał największy rozkwit. Dokonano wówczas odbudowy skrzydła południowego Zamku, uszkodzonego w trakcie pożaru mającego miejsce w dniu 12 marca 1767 roku. W apartamentach Wielkim i Królewskim dokonano szeregu zmian rekonstrukcyjnych. W latach 1777–1781 przebudowano znacznie Salę Wielką (Asamblową), a także dokonano wielu prac renowacyjnych w Apartamencie Wielkim, do którego włączono Pokój Marmurowy, Salę Wielką oraz Salę Rady Nieustającej. Powstały też wtedy takie sale jak Sala Tronowa z przedpokojem senatorskim oraz nowy Apartament Wielki.

Gmach Biblioteki

Powołano też do istnienia gmach Biblioteki Królewskiej, wykorzystując teren przynależny do pałacu Pod Blachą. We wnętrzu zgromadzono przepiękny księgozbiór królewski, liczący ponad 16 tysięcy woluminów. W Sali Senatorskiej Zamku podczas sesji sejmowej mającej miejsce w dniu 3 maja 1791 roku, Sejm Wielki uchwalił polską Ustawę Rządową.

Gościł tu cesarz Francuzów

W dniach 19–20 grudnia 1806 roku, na polskim Zamku w Warszawie przebywał cesarz Francuzów Napoleon Buonaparte. Tu w roku 1807 podjął on decyzję o utworzeniu dla Polaków, Księstwa Warszawskiego. W latach 1818–1821 od wschodniej strony Zamku, powstały upiększające całą budowlę Arkady Kubickiego. W niedługim czasie, Zamek Królewski stał się siedzibą namiestnika cara Iwana Paskiewicza. Po śmierci Paskiewicza, czyli dokładnie od roku w 1856, wszyscy następni namiestnicy carscy rezydowali na Zamku Królewskim, ze swoim wojskiem, co rzecz jasna spowodowało dewastację zamku.

Rok 1863

Po styczniowej insurekcji mającej miejsce w roku 1863, armia rosyjska zniszczyła całkowicie ogród królewski i wiele sal zamkowych. Od roku 1864 na Zamku Królewskim prowadzono drobne prace konserwacyjne, pod kierunkiem budowniczych Jerzego Orłowicza, Ludwika Gosławskiego oraz Jana Potołowa. W 1890 roku, uskuteczniono przebudowę Elewacji Saskiej Zamku, pod kierunkiem budowniczego Januarego Kiślańskiego.

 Lata 1915–39 

W latach 1915–1939 na Zamku prowadzono prace restauracyjne, które zostały przyspieszone po zakończeniu „wielkiej wojny”. Po ustaleniu traktatu ryskiego, w roku 1921 rozpoczęto rewindykację części zbiorów zamkowych oczywiście z ZSRR. Natomiast po zniszczeniach Warszawy oraz Zamku, w roku 1944 gdzie zostały tylko piwnice i przyziemia oraz dolna partia Wieży Grodzkiej, budynek Biblioteki Królewskiej oraz Arkady Kubickiego, w dniu 19 stycznia 1971 roku, na wniosek Edwarda Gierka Biuro Polityczne KC PZPR podjęło decyzję o rekonstrukcji Zamku.

Ewa MICHAŁOWSKA-WALKIEWICZ