Mniejszość polska w Federacji Rosyjskiej: uwarunkowania, stan aktualny i perspektywy

„Mniejszość polska w Federacji Rosyjskiej: uwarunkowania, stan aktualny i perspektywy” to nowa monografia autorstwa prof. Sergiusza Leończyka, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Instytutu Europy Środkowej w Lublinie.

Tezy publikacji

  Diaspora polska w Federacji Rosyjskiej należy do najstarszych na świecie grup polonijnych. Początki polskiej obecności na terenie Rosji związane były przede wszystkim z obszarem Syberii, gdzie Polacy pojawili się już w XVII w., natomiast w XIX i na początku XX w. centrami polskiej diaspory stały się Sankt Petersburg i Moskwa. Wśród powodów pojawienia się polskiej mniejszości na północy państwa były przede wszystkim zesłania, na przełomie XIX i XX w. przeważały zaś przyczyny zarobkowe i edukacyjne.     

   Po rewolucji październikowej i wojnie domowej sytuacja Polaków w Rosji całkowicie się zmieniła. Znaczna część z nich skorzystała z repatriacji prowadzonej w ramach traktatu ryskiego (dotyczy to przede wszystkim Syberii), duża grupa pozostała jednak na terenach Rosji Radzieckiej. W latach 20.-30. XX w., mimo stosowania represji wobec Kościoła rzymskokatolickiego, władza radziecka sprzyjała różnym formom organizacji mniejszości – otwierano szkoły i kluby, ukazywała się prasa w języku polskim. Niestety, ten krótki okres rozwoju został przekreślony represjami, których nasilenie nastąpiło w latach 1937-1938, co faktycznie oznaczało koniec działalności organizacji polonijnych i placówek oświatowo-kulturalnych.

    W czasie II wojny światowej w wyniku czterech deportacji z terenów byłych województw wschodniej Polski w głąb Rosji oraz azjatyckich republik ZSRR zostało wywiezionych od 800 tys. do 1 mln 200 tys. obywateli polskich, w większości Polaków. Po II wojnie światowej Polacy, którzy przeżyli w ciężkich warunkach na Syberii, mieli prawo do repatriacji, trwającej do 1959 r. Niestety, z tego prawa nie mogli skorzystać Polacy posiadający obywatelstwo ZSRR.

   Odrodzenie polskości i powstanie odrodzonych organizacji polonijnych nastąpiło w latach 80.-90. XX w. dzięki zapoczątkowanej przez Michaiła Gorbaczowa polityce pieriestrojki. Podobnie jak wcześniej centrami odrodzonej Polonii stały się Sankt Petersburg (wówczas Leningrad), Moskwa i Irkuck. W maju 1992 r. na I zjeździe organizacji polonijnych w Moskwie z inicjatywy 10 lokalnych organizacji polonijnych został powołany Kongres Polaków w Rosji. Podstawowymi kierunkami działalności organizacji polonijnych w Federacji Rosyjskiej są oświata i kultura polska oraz odrodzenie bogatych w wydarzenia kart z dziejów Polonii rosyjskiej. W ciągu ostatnich 30 lat na terenie Rosji powstały polskie szkoły społeczne, w niektórych miejscowościach umożliwiano nauczanie języka polskiego w szkołach podstawowych i średnich. Odrodzeniu kultury sprzyja zainteresowanie Polonii rosyjskiej zakładaniem polonijnych zespołów folklorystycznych. Duże znaczenie dla integracji środowisk polonijnych w największym powierzchniowo kraju świata odgrywają media polonijne – nie tylko gazety i czasopisma, lecz również radio i portale internetowe. Obecnie mniejszość polska stanowi niewielką grupę narodowościową na tle innych, licznych mniejszości narodowych. Dane statystyczne dotyczące liczebności tej mniejszości są dosyć rozbieżne: od 47 125 osób według spisu powszechnego prowadzonego w Federacji Rosyjskiej (w 2010 r.) do 300 tys. osób według szacunków Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.

     Niestety, mimo entuzjastycznego początku działalności w latach 90. XX w. aktualnie brak jest perspektywy rozwoju organizacji mniejszości polskiej w Federacji Rosyjskiej. Związane to jest z obecną sytuacją polityczną w Rosji, prowadzoną polityką izolacji i nadmierną kontrolą finansowania z zagranicy rosyjskich organizacji pozarządowych. Bariery prawne w rozwoju polskiej społeczności nasilają szybko postępujące wynarodowienie mniejszości polskiej w Rosji. Bez dobrze ukierunkowanej pomocy z Polski społeczność polonijna w tym państwie w dłuższej perspektywie i w obecnej sytuacji politycznej w Federacji Rosyjskiej skazana jest na całkowitą asymilację narodową.