3/2006 (36): INSTYTUT DZIEDZICTWA BRONISŁAWA PIŁSUDSKIEGO OTRZYMAŁ DYPLOM GUBERNATORA SACHALINU

Coraz częściej w badaniach dotyczących wkładu Polaków w poznanie Syberii pojawiają się publikacje badaczy rosyjskich wartościujących te osiągnięcia oraz odkrywające nowe materiały źródłowe. Wzrost zainteresowań problematyką badań etnograficznych, folklorystycznych i lingwistycznych prowadzonych przez Bronisława Piłsudskiego na Sachalinie i Pomorzu Amurskim oraz na japońskiej wyspie Hokkaido spowodował nawet potrzebę powołania na Sachalinie specjalistycznej placówki, inspirującej te badania, ujmując je w skoordynowany plan przedsięwzięć naukowych i organizacyjnych. Temu celowi służył w jakimś stopniu utworzony w 1981 roku Międzynarodowy Komitet dla Ocalenia i Oceny Spuścizny Naukowej Bronisława Piłsudskiego (International Committee for the Restoration and Assessment of B. Piłsudski's Work) pod auspicjami Narodowego Muzeum Etnologii w Osace, Instytutu Kultur Północy Uniwersytetu Hokkaido w Sapporo oraz Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Poznańskiego. Do chwili powstania tej międzynarodowej struktury podejmującej jako cel główny odczytanie dokonanych przez Piłsudskiego nagrań fonograficznych folkloru Ajnów oraz przygotowanie edycji jego Dzieł zebranych, pewne prace studyjne dotyczące wkładu naszego rodaka w badania kultury tubylczych etnosów Sachalinu i Hokkaido prowadzone były przez badaczy w Japonii, Polsce i Rosji (wówczas jeszcze ZSRR). Z czasem krąg zainteresowanych powiększał się. Zaczęto organizować konferencje międzynarodowe, wymianę informacji, pojawiły się publikacje analizujące wątek treściowy materiałów zgromadzonych przez Piłsudskiego, jego biografii, nie stroniące jednak od fascynacji niezwykłym bogactwem tej spuścizny i jej różnorodnych obrazów powiązanych ściśle z życiem tego zesłańca-etnografa. Wszystko to było istotne dla, rzec można, zintegrowania wysiłków wielu badaczy, których trud okazał się istotny do analizowania poszczególnych ogniw tego dorobku oraz jego wzajemnego przenikania się, np. etnografii z folklorem.

W pewnym okresie dokonania na tym polu zaczęły wyraźnie sytuować znaczącą rolę Sachalińskiego Muzeum Krajoznawczego w Jużno-Sachalińsku, staraniem którego zorganizowana została w 1991 roku wspomniana już druga międzynarodowa konferencja poświęcona Piłsudskiemu. Była ona tylko częściową realizacją wielkiego pomysłu ówczesnego dyrektora tej placówki W. Łatyszewa, który zwierzał się z tych planów, gdy w 1990 roku z prof. Z. Wójcikiem przebywaliśmy na Sachalinie (w zasadzie jeszcze wówczas zamkniętym dla obcokrajowców), by odwiedzić miejsca związane z pobytem Piłsudskiego na tej wyspie. Mogliśmy się wtedy przekonać, że nasz rozmówca czuł się oddanym idei integracji międzynarodowych wysiłków dotyczących wprowadzenia postaci Piłsudskiego do kanonu badaczy kultury tubylczych ludów rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Cel ten, początkowo ujawniający się znaczną ilością publikacji, osiągnął W. Łatyszew, doprowadzając do powołania na Sachalinie Instytutu Dziedzictwa Bronisława Piłsudskiego z siedzibą w Jużno-Sachalińsku, którego program jest stricte naukowy.

Dodajmy przy okazji parę szczegółów z życia Bronisława Piłsudskiego. Urodził się on w 1866 roku w Zułowie na Litwie. Był rodzonym bratem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Jako student Wydziału Prawa Uniwersytetu w Sankt Petersburgu brał udział w spisku na życie cara Aleksandra III. Za czyn ten został skazany pierwotnie na karę śmierci zamieniona mu później na 15 lat katorgi. Miejscem odbywania tej kary była wyspa Sachalin. Przebywając tam zainteresował się kulturą miejscowych etnosów: Ajnów, Niwchów i Oroków. Zgromadził z tego zakresu olbrzymi materiał etnograficzny, przez to uważany jest za wybitnego etnografa. Obecnie trwają żmudne studia nad scaleniem tego dorobku naukowego i jego oceny, a nauka rosyjska poświęca temu wiele uwagi.

Z takiej nieobojętnej dla nauki i po obywatelsku pojmowanej postawy W. Łatyszewa wywodzi rodowód wspomniany Instytut powołany w 1996 roku zarządzeniem A. G. Karłowa, naczelnika Wydziału Kultury i Turystyki Okręgu Sachalińskiego. W zarządzeniu podkreślono, że placówka ta rozpoczynająca działalność w 1997 roku powinna przyczynić się do poznania transformacji zachodzących w obrębie kultury tradycyjnych etnosów zamieszkujących Sachalin oraz do gromadzenia, przechowywania i badania dziedzictwa naukowego Bronisława Piłsudskiego. Problematyka ta rozwinięta została w statucie Instytutu, określającym podstawowe kierunki jego pracy naukowo-badawczej, do których zaliczono: 1. Poznanie naukowego dorobku Piłsudskiego, obejmującego zbiory etnograficzne charakteryzujące tradycyjną kulturę materialną, społeczną i duchową rdzennych etnosów Sachalinu oraz Pomorza Amurskiego, a w celu pełniejszego opracowania tych kolekcji Instytut powinien współpracować z placówkami muzealnymi Sankt Petersburga, Władywostoku, Moskwy, Chabarowska oraz w Austrii, Niemczech i w Stanach Zjednoczonych. 2. Poszukiwanie pisemnej spuścizny naukowej Piłsudskiego mającej charakter zapisów terenowych dotyczących różnych aspektów kultury Ajnów, Niwchów, Oroków i Ulczów, a także gromadzenie i opracowywanie materiałów epistolograficznych, określających szeroki charakter kontaktów naukowych tego badacza oraz innych aspektów jego życia. 3. Upowszechnienie w formie publikacji materiałów folklorystycznych zebranych przez Piłsudskiego wśród sachalińskich Niwchów i Ajnów. Poznanie i upowszechnianie zasług Piłsudskiego w zakresie jego wkładu w poznanie kultury tubylczych ludów rosyjskiego Dalekiego Wschodu, zwłaszcza w dziedzinie etnolingwistyki i etnofolklorystyki.

Ponadto statut podkreśla, iż przedmiotem działalności Instytutu jest: gromadzenie i przechowywanie oryginałów i kopii, będących naukową, epistolarną, ikonograficzną i inną spuścizną po Piłsudskim; praca naukowo-badawcza związana z poznaniem dorobku naukowego Piłsudskiego oraz przygotowanie do druku poszczególnych rękopisów; przygotowanie we współpracy z innymi organizacjami naukowymi katalogów naukowych zbiorów etnograficznych Piłsudskiego; działalność wydawnicza związana z naukową spuścizną Piłsudskiego i współczesnymi mu badaniami nad etniczną historią Sachalinu w XIX i XX wieku; badanie dynamiki przemian etnokulturowych wśród narodów Północy oraz zmian w ich kulturze odnotowanych przez Piłsudskiego, utrzymujących się do chwili obecnej; prowadzenie seminariów, konferencji naukowych i sympozjów poświęconych dorobkowi naukowemu Piłsudskiego; pomoc metodyczna udzielana badaczom zajmującym się dziedzictwem Piłsudskiego oraz muzeom na terenie Sachalinu.

Powstanie Instytutu oraz jego działalność w Federacji Rosyjskiej to ważne wydarzenie naukowe potwierdzające wkład Polaków w badania etnograficzne na Syberii i Dalekim Wschodzie. Wielość przedsięwzięć realizowanych przez ten Instytut legła u podstaw przyznania mu pod koniec 2005 roku dyplomu Gubernatora Okręgu Sachalińskiego. Odnotowujemy ten fakt jako ważny element współpracy uczonych polskich i rosyjskich prowadzonych często w ramach tego Instytutu, a wspomniany dyplom jest w jakimś sensie akceptacją tej współpracy i jej akredytacji na lata następne.

Antoni KUCZYŃSKI

< powrót