1/2008 (42): Polski ród Górnickich i jego rola w powstaniu narodowej inteligencji Chakasów

Temat „Polacy na Syberii” obecnie jest badany z różnych pozycji współczesnej i historycznej metodologii, natomiast mało jeszcze jest zbadany wkład polskiej inteligencji w rozwój Syberii i przeważnie jest omijany taki wątek, jak wpływ poszczególnych rodzin, rodów polskich na rodzące się w początkach XX wieku elity intelektualne miejscowych syberyjskich ludów.

Godny uwagi badacza może być przykład rodu Górnickich-Kyzłasowych. Ród ten wniósł niemały wkład w powstanie chakaskiej narodowej inteligencji w 20. latach XX wieku.

Biorąc pod uwagę takie źródła, jak wspomnienia oraz listy z prywatnego archiwum L.R. Kyzłasowa, K.R. Kyzłasowej, „Pamiętnika” (1920-1924) Kyzłasowa R.A., wydanego w roku 2007 w Abakanie – można prześledzić losy tej rodziny. O losach rodziny Górnickich-Kyzłasowych pisał w latach 90. XX wieku Sergiusz Leończyk w swoim artykule „Polacy południa guberni jenisejskiej: dzieje zesłań i kolonizacji” oraz w książce tegoż autora „Polskie karty w historii Minusińska”. Swoje artykuły krajoznawcze poświęcili Dominikowi Górnickiemu polscy autorzy – Izabela Michalska i Marian Krzesiński.

Jednak wszystkie te artykuły przedstawiają omawiany problem w sposób fragmentaryczny, nie oddający głębi badanego zagadnienia.

Wiadomo, że zesłańcami byli przede wszystkim mężczyźni i będąc na zesłaniu, udzielali się oni w różnych dziedzinach, zakładali rodziny i nierzadko ich żonami stawały się miejscowe dziewczyny – Chakaski.

W 1884 r. do okręgu minusińskiego w guberni jenisejskiej za „nieprawomyślność” został zesłany prawnik, członek polskiej partii „Proletariat” Dominik Górnicki. Później, w roku 1897, razem z etapem zesłańczym dobrowolnie przybył do ojca jego osierocony syn – siedemnastoletni Witold. W 1921 r. Dominik Górnicki repatriował do niepodległej Polski, natomiast jego syn Witold ożenił się z miejscową dziewczyną Jewdokją Tinnikową i został na Syberii.

Witold Górnicki zmarł w 1949 r., jednak kontakty z ojcem przerwane zostały jeszcze w roku 1921. Starsza córka Witolda Górnickiego wyszła za mąż za Chakasa Romana Kyzłasowa.

Chciałbym bardziej przybliżyć czytelnikom losy dwóch przedstawicieli rodu – Romana i Leonida Kyzłasowych. Czytając „Pamiętnik” Romana Kyzłasowa, możemy się dowiedzieć, jak powstawał system edukacji narodowej Chakasji na początku lat 20. Roman Kyzłasow był działaczem kulturalnego odrodzenia chakaskiego narodu. Zakładał on szkoły, otwierał biblioteki, brał udział w rozwoju ruchu kooperacyjnego w Chakasji. W 1931 r. rozpoczął studia wyższe w Wyższej Szkole Handlowej w Moskwie i jako pierwszy z Chakasji otrzymał tytuł magistra ekonomii. Wracając w rodzinne strony, w roku 1934 r. Roman Kyzłasow zajmował stanowisko wiceprezesa, później prezesa chakaskiego obwodowego Związku konsumentów. W 1937 r. Roman Kyzłasow, jak i inni przedstawicieli chakaskiej inteligencji, zostaje represjonowany, po kilku miesięcy aresztu – rozstrzelany. Następny przedstawiciel rodu – Leonid, syn Romana Kyzłasowa, wybitny rosyjski orientalista, doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Moskiewskiego, członek Rosyjskiej Akademii Nauk, laureat Państwowej Premii ZSSR, Premii Łomonosowskiej I stopnia oraz Premii Państwowej im. N.F. Katanowa Republiki Chakasji, zasłużony działacz Kultury Nauki Republiki Tuwa i Republiki Chakasji, zasłużony profesor MGU. Leonid Kyzłasow jest autorem około 300 prac naukowych, w tym 17 monografii oraz 12 książek, które napisał wspólnie z innymi autorami. Jego prace szybko znalazły międzynarodowy odgłos i zostały wydane w tłumaczeniach w Niemczach, USA, Włoszech, Polsce, Turcji, Indiach, Japonii, Mongolii. Badania Leonida Kyzłasowa dotyczą zarówno archeologii, jak i średniowiecza Azji Centralnej i są nieocenionym wkładem nie tylko do nauki Chakasji, Tuwy, Mongolii, ale również stanowią ważne pozycje w dorobku rosyjskiej i światowej nauki.

W lecie 2007 r. Leonid Kyzłasow zmarł, na jego cześć Chakaskie Narodowe Muzeum przybrało imię Leonida Kyzłasowa.

W swoich listach i wspomnieniach Leonid Kyzłasow i jego siostra Klara często podkreślają, że na ich wybór życiowy najbardziej wpłynął dziadek Witold Górnicki. Urodzony w Polsce, zmarł on w Chakasji. Po dobrowolnym przybyciu z etapem więźniów do ojca pracował jako robotnik przy obróbce kamienia, na początku lat 20. XX w. był już kierownikiem arteli, pracował także jako księgowy, natomiast pod koniec życia został pisarzem.

Będąc Polakiem, zawsze podkreślał, że jest także i Chakasem, bo dobrze znał oprócz ojczystego polskiego język chakaski oraz rosyjski i niemiecki. Doskonale znał chakaskie ludowe tradycje i zwyczaje. Od 1923 r. Witold Górnicki zostaje korespondentem minusińskiej gazety „Włast Truda” oraz gazet „Krasnojarskij raboczyj” i „Sowieckaja Sibir”, natomiast w 1940 r. zajmuje się wydaniem literackiego almanachu w Krasnojarsku, gdzie w pierwszych numerach ukazała się opowieść Górnickiego w języku rosyjskim „W stepach chakaskich”. Ten utwór opowiada o czasach wojny domowej na terenie Chakasji i jest ciekawy pod względem opisu etnografii narodu chakaskiego. Opowieść ta została w latach 80. włączona do spisu obowiązkowych lektur uczniów szkół na terenie Chakasji. Witold Górnicki uważany jest razem z chakaskimi pisarzami Nikołajem Domożakowym i Nikołajem Kokowym za założyciela narodowej literatury chakaskiej.

Wnuczce Witolda Górnickiego – Klarze Kyzłasowej udało się na początku lat 90. XX w. nawiązać kontakty z rodziną jej pradziadka – Dominika Górnickiego. Okazało się, że po powrocie z Chakasji do Polski Dominik poświęcił się badaniu historii ojczystego miasteczka Wyśmierzyce w dawnym województwie radomskim, w rezultacie czego powstała jego książka poświęcona temu miastowi.

Warto także dodać, że Klara Kyzłasowa, znany w Chakasji lekarz-ginekolog, na początku lat 90. aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym Chakasji i działalności Stowarzyszenia „Memoriał”. W 1992 r. reprezentowała Chakasję i Stowarzyszenie „Memoriał” podczas „Tygodnia sumienia” w Warszawie. Impreza ta odbyła się przy współpracy Ośrodka „Karta” i Rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał”.

Podczas pobytu w Warszawie Klara Kyzłasowa, mając ze sobą bogatą źródłową kartotekę, pomogła wielu Polakom ustalić fakt deportacji, znaleźć rodzinę i właśnie wtedy odnaleziono także jej polską rodzinę. W 1993 r. Klara Kyzłasowa razem z Sergiuszem Leończykiem powołali i założyli Stowarzyszenie „Polonia” w Abakanie. Pani Klara aktywnie się angażowała w działalność nowego polonijnego stowarzyszenia, sporo materiałów prasowych poświęciła historii swego rodu Górnickich-Kyzłasowych, w tym i materiały w piśmie „Rodacy” (nr 4/2001).

Za zasługi przed „polskimi Sybirakami” w 2003 r. Klara Kyzłasowa została uhonorowana odznaką Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Sybirackich RP.

We wrześniu 2007 r. członkowie Kulturalno-Narodowej Organizacji „Polonia” w Chakasji uroczyście obchodzili razem z panią Klarą jej 80. urodziny.

Ród Górnickich-Kyzłasowych wniósł nieoceniony wkład w powstanie inteligencji w Chakasji, dlatego nadal potrzebne są badania i naukowa ocena tego wkładu.

Literatura:

1. Krzesiński Marian. Dominik Górnicki. //Nasza Gazeta 1995, nr 6, sierpień, s.3

2. Kyzłasowa Klara. Witold Górnicki – człowiek i pisarz. 120 rocznica urodzin. // Rodacy 2001 № 4, С. 10-11

1. Leończyk Sergiusz, Polacy na południu guberni jenisejskiej. Dzieje zesłań i kolonizacji//Syberia w historii i kulturze narodu polskiego. Pod redakcją naukową Antoniego Kuczyńskiego. Wrocław, 1998;

3. Leończyk Sergiusz. Polskie karty w historii Minusińska. Abakan, 2004. S. 22-23

4. Michalska Izabela. Sybirscy potomkowie Dominika Górnickiego/ Nasza Gazeta 1995, nr 7, wrzesień, s.3.

5. Prywatne archiwum rodziny Kyzłasowych

6. Кызласов Л.Р. Д.Гурницкий// Енисей 1969, №4. С. 108-110

7. Кызласов Л.Р. Персоналии. В.Д. Гурницкий – писатель и человек (к 90-летию со дня рождения) //Ученые записки Хакасского Научно-Исследовательского Института языка, литературы и истории. Вып. XIV. Серия филологическая, №1, Абакан 1970. С. 201-205

8. Кызласов Роман Афанасьевич. – К 110-летию со дня рождения. Дневник (сентябрь 1920-январь 1924)/Сост. Тугужекова В.Н. Абакан, 2007

9. Кызласова К. «Он пустил многие отростки от себя...» // Хакасия, 5 сентября 2000 года, № 167. С.4.

10. Мылтыгашева Л. Выдающийся сын земли сибирской. // Хакасия, 24 марта 2004 года, № 55. С.5.

Artiom Czernyszew

На снимках «Sto lat Pani Klaro!» – «Полония» Хакасии чествует Кызласову Клару Романовну в Центре польской книги национальной библиотеки им. Н.Г. Доможакова в г. Абакане (cентябрь 2007 г.).

Na zdjęciach «Sto lat Pani Klaro!» – Wieczór jubileuszowy Klary Kyzłasowej w Centrum Książki Polskiej w Abakanie, z okazji 80-tych jej urodzin (wrzesień 2007 r.).

На снимках:

1. пан Витольд – Теодор-Мариан Гурницкий, Витольд Доминикович Гурницкий, 1935 г.

2. Слева направо: Христина Витольдовна (мать семейства Кызласовых, дочь пана Витольда), Кызласова Клара Романовна (дочь Христины, 10 лет), Кызласов Евгений Романович (сын, 5 лет), Кызласов Леонид Романович (сын, 14 лет).

3. Гурницкий Витольд Доминикович в Москве с племянником, 1934 г.

4. Евдокия Николаевна Гурницкая (жена Витольда), 1910 г.

5. Семейство пана Гурницкого В.Д., 1935 г. Вверху слева направо: 1)Дочь Витольда Доминиковича – Анна, 2) Клавдия Семеновна Чаркова (народная артистка РСФСР) – племянница Кызласова Р.А., 3) Невестка Витольда Доминиковича – Гурницкая К.Г., 4) Дочь Витольда Доминиковича – Александра. Второй ряд – 1) Дочь Христина, 2) Витольд Доминикович, 3) Его жена Евдокия Николаевна Гурницкая, 4) Ребенок – внук Витольда Доминиковича, 5) сын Витольда Доминиковича – Георгий. Внизу внуки – 1) Леонид Романович Кызласов, 2) Галина Гурницкая, 3) Клара Романовна Кызласова.

Na zdięciach:

1. Witold Teodor Marian Górnicki, 1935 r.

2. Od lewej: Krystyna córka Witolda, Kyzlasowa Klara – córka Krystyny lat 10, Kyzłasow Jewgienij – syn lat 5, Kyzłasow Leonid – syn lat 14.

3. Witold Górnicki z bratankiem w Moskwie, 1934 r.

4. Jewdokija Górnicka (żona Witolda), 1910 r.

5. Rodzina Witolda Górnickiego, 1935 r. Góra, od lewej: 1) Córka Witolda – Anna; 2) Klawdija Czarkowa – ludowa artystka RSFSR, bratanica Kyzłasowa Romana; 3) Żona syna Witolda – K.G. Górnicka; 4) Córka Witolda – Aleksandra. Drugi rząd: 1) Córka Krystyna, 2) Witold Górnicki, 3) Żona Witolda – Jewdokija Górnicki, 4) Wnuk Witolda - ?, 5) syn Witolda Górnickiego – Grzegorz. Na dole wnuki: - 1) Leonid Kyzłasow, 2) Halina Górnicka, 3) Klara Kyzłasowa.

< powrót