Dzieje Polaków na Syberii

Podczas I wojny światowej w Tomsku znalazły się rzeszy jeńców i uchodźców wojennych. Wiele z nich zostało pochowanych na tym cmentarzu. Na część zmarłych żołnierzy na centralnej alei katolickiej nekropolii został wzniesiony pomnik z piaskowca wysokością 4 metry. Na nim zostały przedstawiony symboli 4 religii – żydowskie gwiazdy Dawida, muzułmańskie półksiężyce, unickie sześcioramienne krzyże oraz krzyże katolickie. Na dole pomnika po rosyjsku było napisane: „Zmarłym rodakom”.

Na Syberii przed rozpoczęciem rewolucji październikowej 1917 r. orientacyjnie przebywało od 300 000 do 500 000 Polaków. Byli to osoby od dawna zamieszkujące Syberię (potomkowie powstańców), chłopi polscy, robotnicy i urzędnicy przybyli na Syberię w celach zarobkowych, zesłańcy i katorżnicy (zarówno polityczni, jak również kryminaliści), żołnierze-Polacy, którzy brali udział w wojnie rosyjsko-japońskiej na mandżurskim froncie i po klęsce armii osiedlali się we wschodnich regionach Syberii, Polacy przesiedleni w związku z wybuchem I wojny światowej, jeńcy polscy I wojny światowej z armii austriackiej i w znacznie mniejszym stopniu z niemieckiej. Pod koniec 1918 r. na w Nowonikołajewsku na Syberii powstała polska formacja wojskowa - V Dywizja Strzelców Polskich. V dywizja składała się z czterech pułków piechoty, pułku ułanów, pułku artylerii i brygady inżynieryjnej. W maju 1919 r. stan osobowy jednostek polskich łącznie ze stanem szkoły oficerskiej w Nowonikołajewsku, punktami zbornymi rozmieszczonymi w miastach syberyjskich wynosił 11 282 osób. V Dywizja Strzelców Polskich wchodziła w skład Armii Admirała Kołczaka, który walczył z Armią Czerwoną o wolną Rosję. Podstawowym problemem dla dywizji była niejednoznaczność sytuacji, w której się aktualnie znajdowała. Admirał Kołczak próbował nakłonić Dowództwo Wojsk Polskich we wschodniej Rosji do tego, by wysłało ono V dywizję na front przeciwko Armii Czerwonej.

W tym czasie Armia Czerwona napierała z Zachodu, natomiast na Syberii aktywnie działały bolszewickie oddziały partyzanckie. Pod naciskiem dowódców wszystkich oddziałów wojsk sprzymierzonych generał Michał Janin, jako główny dowódca wydał rozkaz o ogólnej ewakuacji na wschód, przeznaczając V polskiej dywizji rolę straży tylnej, która miała posuwać się za czeskim korpusem. Polacy stoczyli kilka walk pod stacja Tajga, Krasnojarskiem i ostatnie miejsce walki – stacja Klukwiennaja.

„Na mogiły” – taką nazwę ma artykuł w gazecie „Żołnierz polski we Wschodniej Rosji”, która się ukazywała w Nowonikołajewsku w roku 1919. W nim można znaleźć dość rzadko spotykane świadectwo o tym jak wyglądał pogrzeb w Wojsku polskim na Syberii. „Zacięte boje ostatnich tygodni na frontach naszych pochłonęły liczne ofiary. Śmiercią rycerską padli na polu chwały, w okolicach Sławgorodu w walce z przeważającymi siłami bolszewików (i dalej podano 18 nazwisk- S.L.) Ciała ich złożono w bratniej mogile na cmentarzu nowonikołajewskim d. 13. bm. Kondukt pogrzebowy wyszedł z dworca towarowego, poprzedzany wieńcami od różnych oddziałów Wojsk naszych. Za trumnami strojeni w zieleń postępował Dowódca W.P. w otoczeniu sztabów, grona oficerów oraz reprezentantów sprzymierzonych armii, oraz tłumu ludności. Tony żałobne muzyk wojskowych towarzyszyły im do grobu. Z wiernymi oficerami na czele wmaszerował oddziałek przed oblicze Wszechmocnego. Bohaterów pożegnał nad grobem kapelan W.P. ks. Tartyllo, w rzewnych słowach podnosząc męstwo i umiłowanie cnot rycerskich. Trzykrotna honorowa salwa wstrząsnęła powietrzem, gdy trumny oddawano ziemi, a odegrane hymny narodowe zakończyły smutny obrzęd. Cześć pamięci bohaterów!

Dzieje Polaków na Syberii

Organizacje