Jubileusz 25-lecia Narodowo-Kulturalnej Autonomii Polaków „Nadzieja” w stolicy Buriacji Ułan Ude na Syberii

Ułan Ude. Uczestnicy jubileuszu 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę, fot. R. Sławczyński.

    Buriacja jest republiką autonomiczną wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej na obszarze Syberii Wschodniej (Zabajkale), a jej powierzchnia jest większa niż terytorium Polski i wynosi 332 tys. km2. Od zachodu graniczy z obwodem irkuckim, od południa z Mongolią, a od wschodu z Krajem Zabajkalskim. Zamieszkuje ją niespełna 1 mln ludności i są to przede wszystkim Rosjanie (67,8% wg spisu z 2004 roku), Buriaci (27,8%, będący rdzenną ludnością), pozostali to Ukraińcy, Tatarzy, Białorusini, Ewenkowie oraz Polacy. W spisie ludności sporządzonym w 1989 roku narodowość polską zadeklarowało 425 osób, a w 2010 roku już tylko 170. Według Stowarzyszenia Polaków „Nadzieja” w Buriacji mieszka ok. 10 tys. osób polskiego pochodzenia urodzonych w mieszanych małżeństwach, a z zachowanych źródeł wynika, że pierwsi Polacy znaleźli się na tym obszarze ponad 300 lat temu.

    Stolicą Buriacji jest trzecie co do wielkości miasto wschodniej Syberii ‒ Ułan Ude (nazwa obowiązuje od 1934 roku i znaczy: czerwony bohater) i liczyło w 2012 roku ponad 411 tys. mieszańców, a oddalone jest od Wrocławia ponad 7200 km. Położenie geograficzne wpłynęło na jego znaczenie tak polityczne, jak i gospodarcze, stając się szybko centrum handlowym między Rosją, Chinami i Mongolią, przez które wędrowały karawany z cennymi skórami, suknem, a przede wszystkim chińską herbatą. Zalążek miasta stanowiło założone przez Kozaków w 1666 roku zimowisko Udińsk będące już od 1689 roku twierdzą Wierchnieudińsk, ważnym ośrodkiem wojskowym oraz administracyjnym. Miasto położone jest w kotlinie między górami w miejscu, gdzie rzeka Uda wpada do Selengi, która płynąc dalej, uchodzi do jeziora Bajkał nazywanego błękitnym okiem Syberii. Buriacja włączona została do Cesarstwa Rosyjskiego za czasów panowania Piotra I na początku XVIII wieku.

Dworzec na trasie Kolei Transsyberyjskiej w Sludiance nad Bajkałem, fot. R. Sławczyński

   Przez Ułan Ude przebiega trasa Kolei Transsyberyjskiej, jest to stacja węzłowa skąd w kierunku południowym Koleją Transmongolską dojedziemy do stolicy Mongolii Ułan Bator i dalej do Pekinu w Chinach, na wchód do Czity i Władywostoku a na zachód do Irkucka i Nowosymbirska. Budowa Kolei Transsyberyjskiej rozpoczęła się z dwóch stron, od Czelabińska oraz Władywostoku, gdzie 1891 roku następca tronu (późniejszy Mikołaj II) uczestniczył w uroczystym położeniu kamienia węgielnego pod budowę tej najdłużej linii kolejowej na świecie liczącej obecnie 9288,8 km (na odcinku Moskwa ‒ Władywostok) i przekraczającej osiem stref czasowych. Budowa prowadzona była w latach 1891‒1916, a pierwszy pociąg do Ułan Ude wjechał w sierpniu 1899 roku. W 2002 roku ukończono jej elektryfikację, obecnie 30% całego eksportu Rosji korzysta z tej linii. Jednym z najtrudniejszych odcinków budowy magistrali transsyberyjskiej była tzw. Kolej Okołobajkalska. Tu na odcinku liczącym 230 km wybudowano 485 wiaduktów, mostów i przepustów oraz 39 tuneli. Zanim ukończono budowę tego odcinka, jezioro Bajkał pokonywano zimą, układając na lodzie tory (wagony ciągnięte były przez konie), a w okresie letnim przewożono wagony przy użyciu promów. Odcinek ten do eksploatacji oddano w 1905 roku. Jak na całej trasie Kolei Transsyberyjskiej, tak również przy budowie odcinka Okołbajkalskiego pracowali polscy inżynierowie i byli to: Władysław Jakubowski, Bronisław Królikiewicz, Mieczysław Kruziewicz, Aleksander Psrokoński oraz Julian Eberhardt. Na rzekach Zabajkala montowane były mosty kratowe wykonywane przez warszawską firmę K. Rudzki i S-ka, która wybudowała w latach 1928‒1929 pierwszy spawany most drogowy na świecie w Maurzycach w powiecie łowickim. Wzdłuż linii kolejowej na Zabajkalu Polacy założyli liczne kolonie, w tym w Tanhoju, Wydrinie, Mysowsku, Chiłku i Pietrowskim Zawodzie. Trasa Kolei Transsyberyjskiej ulegała z różnych powodów korekcie. Tak było z odcinkiem między miejscowością Sludzianka a Irkuckiem. Tu stara linia kolejowa przebiegała od wspomnianej Sludzianki, przez miejscowość Bajkał do Irkucka. Na skutek budowy zapory wodnej w Irkucku odcinek między Bajkałem a Irkuckiem, przebiegający na lewym brzegu jedynej rzeki wypływającej z jeziora Bajkał ‒ Angary ‒ został w 1956 roku zalany. Pozostały, o długości 74 km, stanowi dziś zabytkową część linii Kolei Transsyberyjskiej i zarazem atrakcję turystyczną, a w Sludziance znajduje się niewielkie muzeum kolei. Jadąc od Sludzianki do Ułan Ude, na długości ponad 200 km linia kolejowa przebiega wzdłuż malowniczego brzegu jeziora Bajkał i jest to jeden z ciekawszych odcinków Kolei Transsyberyjskiej, ponieważ po drugiej stronie jeziora znajduje się stare pasmo gór Chamar-Daban, które w połowie września były ośnieżone. W zachodniej jej części, w okolicach stacji Sludzianka znajduje się szczyt nazwany imieniem polskiego Powstańca Styczniowego (1863‒1864), zesłańca i geologa Jana Czerskiego (1845‒1892). W tej samej części gór znajduje się jeszcze jeden szczyt nazwany imieniem innego polskiego zesłańca i geologa Aleksandra Czekanowskiego (1833‒1876). Nie sposób nie przywołać kolejnego uczestnika Powstania Styczniowego, przyrodnika, lekarza Benedykta Dybowskiego (1833‒1930), który wraz z innym zesłańcem, ornitologiem Wiktorem Godlewskim (1831‒1900) mieszkał we wsi Kułtuk, gdzie prowadzili badania fauny jeziora Bajkał. Dybowski opisał 116 nowych gatunków skorupiaków i 6 nowych gatunków ryb. W Kułtuku latem 1866 roku wybuchło Powstanie Zabajkalskie, którego uczestnikami byli zesłani na Syberię Powstańcy Styczniowi, którzy zostali skierowani w ten rejon do budowy drogi. Wywołując powstanie, próbowali wywalczyć wolność, przedostając się do granicznej Kiachty i dalej do Chin (wówczas Mongolia zależna była od państwa chińskiego). Niewiele ponad 100 km jadąc z Kułtku w stronę granicy mongolskiej, znajduje się wioska Tunka, gdzie przebywało na zsyłce ponad 150 księży katolickich aresztowanych za udział w Powstaniu Styczniowym. Tunka to również miejsce zsyłki późniejszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego (1867‒1935), który po przeniesieniu z Kireńska nad rzeką Leną trafił tu w 1890 roku. Na starym cmentarzu położonym nad nieopodal przepływającą rzeką Irkut znajduje się wydzielona kwatera poświęcona pamięci zmarłych w Tunce zesłańców. Do powstania tego miejsca przyczyniło się Stowarzyszenie Narodowo-Kulturalnej Autonomii Polaków „Nadzieja”.

Tunka. Symboliczna kwatera na cmentarzu upamiętniająca polskich zesłańców,

fot. R. Sławczyński

    Siedziba Autonomii znajduje się w Ułan Ude przy ulicy Gagarina 6a/7 i liczy 80 członków. Stowarzyszenie zostało założone w 1993 roku, a jej pierwszym prezesem został Wacław Sokołowski, który kierował organizacją do 2005 roku. Następnie z dużym powodzeniem przewodziła stowarzyszeniu Maria Iwanowna, a od października 2016 roku funkcję prezesa pełni Olga Gołowina. Podstawowymi celami działalności stowarzyszenia jest „zachowanie narodowej tożsamości obywateli rosyjskich polskiego pochodzenia; zachowanie i rozwój języka polskiego, polskich tradycji narodowych i kultury polskiej”. W rok po rejestracji stowarzyszenia swoją działalność przy Stowarzyszeniu „Nadzieja” rozpoczęła kierowana przez Inę Aleksandrową Społeczna Szkoła Języka i Kultury Polskiej. Zajęcia prowadzone są przez nauczycieli z Polski, wśród których jako pierwsi byli Maciej Krasucki (przyjechał w 1997 roku), Joanna Szeligowska, Artur Zdanio, pomysłodawczyni działań popularyzujących kulturę polską Barbara Kaczmarczyk (pracowała w latach 2005‒2007), Magdalena Kalinowska, Karolina Tomaszewska (przyjechała w 2008 roku), a obecnie zajęcia w szkole prowadzi również nauczyciel z Polski Krystian Furmanowicz, który rozpoczął pracę w 2015 roku. Wśród uczniów niedzielnej szkoły znalazło się 18, którzy podjęli studia na polskich uczelniach, dwoje z nich po ukończeniu edukacji powróciło do Buriacji.

    Jednym ze sztandarowych projektów stowarzyszenia jest Letnia Szkoła Języka i Kultury Polskiej „Bliżej Ojczyzny”. Pomysłodawczynią i organizatorką przedsięwzięcia jest Maria Iwanowa, wyróżniona za swoją wieloletnią działalność społeczną Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt realizowany jest nad jeziorem Bajkał, uczestniczy w niej młodzież nie tylko z Ułan Ude, ale również z Tomska, Krasnojarska, Czyty, Irkucka i Abakanu. W dwóch edycjach (2011 i 2016) przyjechała do Buriacji również młodzież z Suchej Beskidzkiej. W realizacji projektu uczestniczą nauczyciele wolontariusze z Polski, a dotychczas odbyło się dziewięć edycji, w tym jedna w Polsce.

    Stowarzyszenie „Nadzieja” w ramach Międzynarodowego Salonu Książki organizuje co dwa lata począwszy od 2006 roku Festiwal Współczesnego Kina Polskiego. Czwarta edycja festiwalu została poświęcona twórczości Krzysztofa Zanussiego, który przyjechał do Ułan Ude i uczestniczył w spotkaniach autorskich. Festiwal cieszy się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców Buriacji.

    Autonomia wydaje od 2000 roku własne czasopismo „Pierwsze Kroki”, którego redaktorem naczelnym nieprzerwanie jest pisarka Anna Winogradowa, autorka książek dla dzieci i młodzieży współpracująca od szeregu lat z redakcją czasopisma „Rodacy”. Kwartalnik drukowany w nakładzie 300 egz., w kolorze, z tekstami pisanymi w języku polskim i rosyjskim, zawiera 12 stron w formacie A4, w czerwcu 2018 roku ukazał się numer 2(71). „Pierwsze Kroki” są współfinansowane przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” ze środków kancelarii Senatu w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą. W siedzibie stowarzyszenia znajduje się biblioteka, jej księgozbiór liczy ponad 1500 woluminów w języku polskim, wśród których znajdują się podręczniki szkolne, akademickie i literatura piękna. Księgozbiór powstał dzięki pomocy Fundacji Semper Polonia, Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, Stowarzyszeniu „Wspólnota Polska”, Ośrodkowi Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą oraz Fundacji „Oświata Polska za Granicą”. Cenną inicjatywą stowarzyszenia jest druk w bibliofilskim nakładzie almanachu pt. „Polacy w Buriacji”, którego pierwszy tom ukazał się w 1996 roku, a do 2012 roku ukazało się ich siedem. W publikacji zamieszono setki biogramów Polaków żyjących w syberyjskiej Buriacji.

   Stowarzyszenie „Nadzieja” w tracie swojej wieloletniej działalności zorganizowało wraz z uczelniami wyższymi w Ułan Ude kilka konferencji naukowych, w tym w 2006 roku Międzynarodową Konferencję Naukową „Polonijne lektury – 2006”. Konferencję poświęcono 140, rocznicy Powstania Zabajkalskiego w 1866 roku.

    W 2009 roku w Kiachcie został utworzony za sprawą Stowarzyszenia Polaków „Nadzieja” jego oddział, a stanowisko przewodniczącej objęła Galina Nikołajewna Mostowszczikowa z rodziny Matwiejewskich. Jednym z Polaków zamieszkałych w Kiachcie (wcześniej Troickosawsk) był Aleksander Despot-Zenowicz (1825 lub 1829–1897). Za działalność niepodległościową zesłany został na Syberię. Od 1852 roku był zatrudniony w charakterze urzędnika w oddziałach jednostek pogranicza w Kiachcie, a w latach 1859‒1862 pełnił funkcję naczelnika tego miasta. W lutym 2011 roku odsłonięto na budynku urzędu miasta tablicę upamiętniającą osobę Despota-Zdanowicza. W Kiachcie w latach 1892‒1908 żył lekarz i antropolog Julian Talko-Hryncewicz (1850‒1936), tu założył muzeum, bibliotekę oraz czasopismo o zasięgu regionalnym, w którym publikował również własne artykuły z opisami życia społecznego i religijnego oraz historii Buriatów, Ewanków i Chałchasów. Talko-Hryncewicz prowadził na Zabajkalu pierwsze na świecie badania archeologiczne huńskich grobowców.

Ułan Ude. Jubileusz 25-lecia Autonomii Polaków „Nadzieja”, fot. R. Sławczyński

    Oficjalne uroczystości jubileuszu 25-lecia Stowarzyszenia Autonomii Polaków „Nadzieja” w Ułan Ude miały miejsce 14 września 2018 roku. Goście uczestniczący w uroczystości przyjechali dzień wcześniej z Irkucka, Minusińska, Krasnojarska oraz Kiachty.

     Zakwaterowani zostali w hotelu Profsoyuznaya. Po śniadaniu udaliśmy się na zwiedzanie miasta, które rozpoczęło się od obecności w dacanie, czyli buddyjskiej uczelni-klasztorze, położonym w rejonie Łysej Góry w Ułan Ude, skąd rozpościera się przepiękny widok na panoramę miasta. Budowa świątyni Rinpocze Bagsza ruszyła w 2000 roku, słowo Rinpocze po tybetański znaczy: drogocenny, a bagsza po buriacku: nauczyciel.

Teren dacanu w Ułan Ude, w oddali panorama miasta, fot. R. Sławczyński

    W Ułan Ude przy głównym placu znajduje się okazały gmach Buriackiego Państwowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu (w programie m.in. balet Carmina Burana) oraz Muzeum Geologiczne. Po południu w Muzeum Historii Miasta Ułan Ude odbył się wernisaż wystawy prac (reprodukcje przekazane przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego) Powstańca Listopadowego, zesłańca i malarza Leopolda Niemirowskiego (1810‒1883). O losach Niemirowskiego, jak też jego twórczości artystycznej opowiadał kurator wystawy Eugeniusz Siemionow. Jako więzień polityczny z wyrokiem 20 lat katorgi Leopold Niemirowski w 1844 roku uczestniczył w wyprawie Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego badającej Kamczatkę oraz obszary zamieszkałe przez Jakutów, Czukczów i Koriaków. Jego prace ukazują nie tylko piękno przyrody syberyjskiej, ale co dzisiaj, okazuje się, jest bezcenne, to przedstawicieli rdzennej ludności Syberii, ich ubiory oraz sprzęty, którymi posługiwali się w tamtym czasie. W 2010 roku w dwusetną rocznicę urodzin Niemirowskiego ukazał się w Irkucku album prezentujący jego postać i dorobek artystyczny. Kolejnym punktem uroczystości jubileuszowych był koncert w Domu Przyjaźni Narodów znajdującym się naprzeciw Soboru Ikony Matki Bożej Hodigitria. Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele władz Republiki Buriacji, władz miasta Ułan Ude oraz prezesi stowarzyszeń: litewskiego, niemieckiego, Ewanków, Kazachów, Azerów, Koreańczyków oraz Tatarów. W części artystycznej wystąpiły zespoły narodowościowe, buriacki oraz rosyjski. Wykonawcy ubrani w stroje ludowe przedstawili tańce oraz pieśni w swoich językach. Na scenie pojawiły się wszystkie grupy wiekowe począwszy od dzieci, poprzez młodzież, po dorosłych. Wystąpił polski chór Nadzieja oraz zespół wokalny Nadzieja, który zaśpiewał utwór pt. „Polsko moja”. Wiktoria Muchariewa wykonała solo utwór „Czarna Madonno”. Na koniec uroczystości odśpiewany został hymn stowarzyszenia, a część jego brzmi: „Lecz pamiętamy czas terroru, / Gdy pradziadowie nasi szli / Bronić wolności i honoru”, a w innym miejscu usłyszeliśmy: „Dziś kraj nasz wolny, wolna Polska. / Ojczystej mowy dźwięki brzmią. / Zachować ją to nasza troska; / My, zawsze wierni, będziemy z nią”. Końcowym aktorem jednodniowych uroczystości była kolacja w restauracji Panorama znajdującym się w hotelu Sagaan Morin.

     6–12 września 2018 roku w Ułan Ude, w ramach realizacji drugiej edycji cennego projektu edukacyjnego pn. „Wspólna ławka. Śladami polskich zesłańców syberyjskich Warszawa – Ułan Ude”, przebywała grupa dziewięciorga dzieci ze Szkoły Podstawowej nr 203 im. ks. Ignacego Skorupki w Warszawie. Wraz z dziećmi przyjechała dyrektor szkoły Anna Oskroba, nauczycielka Karolina Złotkowska, wizytator Mazowieckiego Kuratorium Oświaty Joanna Jałosińska. Ponadto zastępca dyrektora Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą Ministerstwa Spraw Zagranicznych Iwona Kozłowska, przedstawicielki Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” Małgorzata Aleksandrowicz, Natalia Worobiowa oraz Maria Iwanowa, która znacząco przyczyniła się do realizacji projektu. Patronat nad przedsięwzięciem objął Konsul Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Irkucku Krzysztof Świderek. Dzieci w trakcie kilkudniowego pobytu w Ułan Ude odwiedziły Szkołę Średnią nr 32, gdzie uczestniczyły we wspólnych zajęciach lekcyjnych, warsztatach tanecznych oraz wysłuchały koncertu chóru szkolnego. Wartościowym doświadczeniem był dzień spędzony w rodzinie buriackiej. W programie był wyjazd do Miszychy, gdzie pod pomnikiem upamiętniającym Powstanie Zabajkalskie oddano hołd poległym i złożono kwiaty. Na postumencie pomnika umieszczona jest tablica z tekstem: „Pamięci zesłańców Polskich / uczestników Powstania nad Bajkałem / poległych w walce / z żołnierzami carskiej Rosji / 12 lipca 1866 r. / śpijcie spokojnie bohaterowie / pamiętamy o was /. Poeta Walenty Litwinow z Ułan Ude w wierszu „Powstańcom Zabajkalskim” pisze: „Na tym odłamku Rzeczypospolitej / Wśród martwej ciszy osikowy liść / Modlitwy szepcze trawie złotolitej / I ukazuje dokąd trzeba iść”.

Pomnik poświęcony pamięci ofiar komunizmu w Ułan Ude., fot. R. Sławczyński

     Dzieci z Polski wspólnie z rówieśnikami z Ułan Ude złożyły również kwiaty pod pomnikiem Ofiar Represji Komunistycznych znajdującym się w stolicy Buriacji. W mieście zlokalizowana została m.in. centrala obozu Jużłag, wchodzącego w skład systemu obozów koncentracyjnych na terenie Rosji Sowieckiej nazywanych Gułagami lub łagrami. Obozy takie na terenie całego państwa założono dekretem już w 1918 roku. Uczestnicy projektu „Wspólna ławka” odwiedzili również w Ułan Ude świątynię buddyjską oraz uczestniczyli we mszy świętej w kościele rzymskokatolickim pw. Najświętszego Serca Jezusa znajdującym się w diecezji św. Józefa w Irkucku w dekanacie Irkuckim. Parafię reaktywowano w sierpniu 1999 roku, zajmuje ona obszar większy od Polski, a jej proboszczem jest gościnny ks. Adam Romaniuk, któremu w pracy duszpasterskiej pomagają siostry dominikanki z Polski. Ksiądz Adam jest kapłanem pochodzącym z diecezji drohiczyńskiej w Polsce i przyjechał do Ułan Ude w 2000 roku, rozpoczynając intensywne starania na rzecz budowy kościoła, która ruszyła w 2004 roku przy prospekcie Stroitielej 3. Konsekracja świątyni odbyła się w czerwcu 2005 roku, konsekrował biskup Cyryl Klimowicz z Irkucka. Parafia liczy aktualnie ponad 400 wiernych, a niektórzy parafianie mieszkają ponad 700 km od Ułan Ude. Pierwszy kościół katolicki na terenie Buriacji wzniesiony został w Ułan-Ude już ponad 100 lat temu, w lipcu 1909 roku miało miejsce jego poświęcenie, pierwszym proboszczem został ksiądz Seweryn Turosieński, a następnie ksiądz Antoni Gilewski. Początki budowy tej świątyni sięgają 1906 roku, kiedy to grupa Polaków pod przewodnictwem zesłańca styczniowego Włodzimierza Zalewskiego wyszła z inicjatywą budowy kościoła w Wierchnieudińsku, bowiem taką nazwę nosiło wówczas Ułan Ude. Zgoda na budowę świątyni została wydana przez władze w 1907 roku, a na taką decyzję wpływ miał ukaz cara Mikołaja II z kwietnia 1905 roku wprowadzający tolerancję religijną. Po tym ukazie zaistniały większe możliwości tworzenia nowych parafii i budowy kościołów na obszarze całej Rosji, co w praktyce przekładało się na budowę wielu świątyń rzymskokatolickich również na obszarze Kresów Wschodnich (tzw. Ziemie Zabrane) w tym w Miorach, Trabach czy Starych Wasiliszkach (obecnie Białoruś). Sam dekret wynikał ze słabości caratu w tamtym okresie, co brało się z porażek odnoszonych przez Imperium Rosyjskie w wojnie z Japonią oraz wybuchu rewolucji rosyjskiej 1905 roku. Wraz z przejęciem władzy w Rosji przez bolszewików w 1917 roku nastąpiła laicyzacja państwa. Zamykano i burzono świątynie wszystkich wyznań, więziono i rozstrzeliwano kapłanów, religia traktowana była przez komunistów jako: „opium dla ludu”. Nie inaczej sytuacja wyglądała w Ułan Ude i na obszarze całej Buriacji, gdzie w okresie międzywojnia uległy likwidacji buddyjskie dacany, cerkwie prawosławne, moleny staroobrzędowców, synagogi i meczety. Świątynie zamieniano na magazyny, sale gimnastyczne, filharmonie, kluby, pływalnie lub wysadzano w powietrze. Po wielkim terrorze w Rosji Sowieckiej (1934-1939) spośród 397 księży katolickich 186 zamordowano, pozostałych uwięziono z wyjątkiem 30 kapłanów, którzy zostali deportowani za granicę. Zachowano dwa otwarte kościoły katolickie w Moskwie i Leningradzie (obecnie Petersburg). Kościół rzymskokatolicki w Ułan Ude zlikwidowany został w 1930 roku.

Kościół katolicki w Ułan Ude pw. Najświętszego Serca Jezusa, fot. R. Sławczyński

    Najważniejszym punktem pobytu uczestników projektu „Wspólna ławka” w Ułan Ude były uroczystości poświęcone 100-leciu odzyskania przez Polskę niepodległości, które odbyły się w Bajkalskim Koledżu Turystyki i Usług w Ułan Ude. Dzieci z Polski oraz uczniowie Społecznej Szkoły Języka i Kultury Polskiej wspólnie przedstawiły program patriotyczny składający się z wierszy oraz piosenek. Nie zabrakło akcentu dotyczącego roli polskich zesłańców w walce o niepodległość Polski. Na uroczystości był obecny Konsul Generalny RP w Irkucku Krzysztof Świderek, który w swoim przemówieniu podkreślił znaczenie daty 11 listopada 1918 roku. Dzieci w drodze powrotnej (samolotem) do Polski zaproszone zostały do ambasady polskiej w Moskwie, a w stolicy Rosji zwiedziły Plac Czerwony.

     Jubileusz 25-lecia Stowarzyszenia „Nadzieja” jest dobrą okazją do podsumowania zarówno dokonanych działań, jak i wytyczenia nowych celów. Obecnym władzom stowarzyszenia jak też jej członkom gratuluję dotychczasowej działalności i życzę przynajmniej takich samych osiągnięć w następnych dziesięcioleciach.

Ułan Ude – Wrocław 2018

Ryszard Sławczyński,

przedstawiciel Związku Sybiraków III Rzeczypospolitej Polskiej

z siedzibą we Wrocławiu. Autor przebywał w Buriacji i

Obwodzie irkuckim w ramach podróży po Syberii 7-16 września 2018 r.

Literatura

Ludwik Bazylow, „Syberia”, Warszawa 1975.

Antoni Kuczyński, „Syberia”, Krzeszowice 2016.

Andrzej Majdowski, „Kościół katolicki w Cesarstwie Rosyjskim. Syberia, Daleki Wschód, Azja Środkowa”, Warszawa 2001.

Eugeniusz Niebielski, „Wobec roku 1963. Księża w powstaniu styczniowym i ich losy”, Lublin 2015.

Евгений Владимрович Семенов, Католическая церковь Забайкалья (1839-1930 гг.). Oчерк истории, Улан Удэ 2009.

Czasopisma

Jewgienij W. Siemionow, „Polacy w Buriacji – historia i współczesność” [w] „Niepodległość i Pamięć” 2015, nr 2 (50), s. 79‒196.

Krystian Furmanowicz, „Historia działalności NKA Polaków »Nadzieja«” cz. I i II [w] „Pierwsze Kroki” marzec 2018, nr 1 (70),  s. 6‒7 i nr 2 (71), czerwiec 2018 s. 6‒7.

Źródła internetowe

Maria Iwanowna, „Kronika Polskiej Niedzielnej Szkoły w Buriacji”, http://www.polska-szkola.pl/db/web/database/entry/7782 (dostęp 30.10.2018).

Bolesław Orłowski, „Kolej Transsyberyjska – wkład Polaków w jej budowę”, http://149.156.33.48/~marekt/dydaktyka/rozne/cb_003.pdf (dostęp 30.10.2018). 

„Zdobyliśmy Syberię”, http://www.sp203.edu.pl/zdobylismy-syberie/#more-9555 (dostęp 30.10.2018).                                                                                                                  

Jan Trynkowski, „Leopold Niemirowski – znany i nieznany. Leopolda Niemirowskiego rysunki, akwarele, litografie. Podróż po Syberii Wschodniej” https://www.google.pl/search?source=hp&ei=RGrcW-_kAsypsAHEqJHQCw&q=leopold+niemirowski+znany+i+nieznany&oq=leopold+niemirowski+znany+i+nieznany&gs_l=psy (dostęp 29.10.2018).                                    

Marek Gałęzowski, „Bój nad Bajkałem 1866 r. Ostatnia bitwa Powstania Styczniowego”, http://mec.edu.pl/?p=1079 (29.10.2018).

Paweł Przeciszewski, „Prześladowania kościoła katolickiego w Rosji sowieckiej” https://ekai.pl/przesladowania-kosciola-katolickiego-w-rosji-sowieckiej/ (dostęp 1.11.2018).